Ron Meyer, SP

Achtergrond: Campagneleider en tevens partijvoorzitter van de SP. Is daarnaast fractievoorzitter van de SP in Heerlen. Studeerde fiscaal recht aan de Universiteit Maastricht. Werkte kort bij Deloitte en daarna als campagneleider bij vakbond FNV.
Opvallend: Meyer verwierf landelijke bekendheid als actieleider bij de stakingen van schoonmakers en medewerkers van distributiecentra van Albert Heijn. Hij is ook een van de woordvoerders van Young & United, de jongerenbeweging die onder meer met succes het minimumjeugdloon vanaf 21 jaar afgeschaft kreeg.
Huidige koers: Kaj Leers: ‘De SP is dit jaar goed bezig door te focussen op zorg in een poging daar issue owner van te worden. Een combinatie van het juiste onderwerp kiezen en daarop blijven hameren. Daar zitten ook gevaren in: dat je gepercipieerd wordt als een single-issuepartij en je loopt het risico dat je concurrenten zonder veel moeite een deel van je voorstellen kopiëren en jij zo je claim op het onderwerp kwijtraakt. Dat dreigt wel te gebeuren, nu zowel GroenLinks als de PvdA en andere partijen eigen, gelijkluidende voorstellen doen, zoals het schrappen van het eigen risico. Dan heb je straks al die moeite gedaan, is het je issue niet meer en sta je daar in de debatten.’

Pieter Paul Slikker, PvdA

Achtergrond: Politicoloog, gemeenteraadslid in ‘s Hertogenbosch en al sinds 2006 landelijke campagnemanager voor de PvdA. Hij staat naar eigen zeggen voor een scherpe ideologische profilering van de PvdA.
Opvallend: Leers: ‘De PvdA-campagne uit 2012 natuurlijk, die in essentie voortkwam uit de nood om de boel om te gooien. Het moest van de debatten komen en Diederik Samsom was daar sterk in.’ Jos Heymans: ‘In 2012 was de SP veruit de grootste partij in de peilingen, maar Roemer ging in het RTL-debat onderuit in een een-op-eendiscussie met Rutte. De SP-leider raakte in verwarring, begon te stotteren en ging volledig af. Op dat moment was het afgelopen met de SP en nam Samsom het stokje in de tweestrijd over.’
Huidige koers: Heymans: ‘Te vroeg om iets over te zeggen. De PvdA moet zijn partijprogramma nog presenteren en heeft nog niet eens een lijsttrekker. Het was bij de Algemene Politieke Beschouwingen na Prinsjesdag wel opvallend dat Diederik Samsom het na jaren weer nadrukkelijk opnam voor de mensen die het moeilijk hebben.’ Er zijn overigens al wel wat plannen uit het verkiezingsprogramma uitgelekt, zoals een flexibele AOW-leeftijd, via RTL Nieuws.

Sjoerd Sjoerdsma, D66

Achtergrond: Kamerlid voor D66. Studeerde internationale betrekkingen en was diplomaat voor Buitenlandse Zaken in Afghanistan en Palestina. Zegt zelf over die tijd: ‘Daar volgde ik veel Kamerdebatten via Politiek24 en dan zag ik vaak wat oudere mannen, in donkere pakken. Zij stelden de problemen van jongeren te willen oplossen, maar leken vooral bezig met de belangen van hun eigen generatie. Ik had het gevoel dat er te weinig opgekomen werd voor de jongere generatie. Als je dat vindt, dan kun je langs de zijlijn blijven mopperen of de handen uit de mouwen steken.’
Opvallend: Noemt zelf de actie #Prachtduinen een succes. ‘VVD-minister Schultz moest plannen om meer gebouwen aan de kust toe te staan, intrekken. We hebben mensen gevraagd de duinen in te gaan en online hun mooiste foto’s te delen. Dit zette zo veel druk op de PvdA dat zij later die dag kleur moest bekennen en tegen het plan van de VVD-minister inging.’
Huidige koers: Heymans:’ De meest succesvolle partij bij de laatste drie verkiezingen was zonder twijfel D66 (gemeente, Provinciale Staten, Europa). Hier is niet precies aan te geven op wiens conto dat succes kan worden geschreven. In zijn algemeenheid heeft het succes van D66 te maken met de kiezers die uitgekeken waren op de coalitie van VVD en PvdA. Tot nu toe scoort D66 onvoldoende – althans volgens de verwachtingen in de peilingen – bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer. Aan de nieuwe campagneleider Sjoerd Sjoerdsma een enorme uitdaging om zich te bewijzen.’

Toine Manders, 50Plus

Achtergrond: Ooit afgestudeerd op de Academie voor Beeldende Vorming. Daarna rechten gestudeerd en advocaat geworden. Oud-VVD’er, onder meer in het Europees Parlement.
Opvallend: ‘Mijn eerste Europese verkiezingen, waarbij ik via voorkeurstemmen werd gekozen. Dit was toen redelijk uniek. Onze campagne was gebaseerd op persoonlijk contact. Ik beloofde contact te houden met mijn kiezers. Verkiezingsbeloften moet je altijd nakomen. Bij de laatste Europese verkiezingen hebben ruim 100.000 mensen op mij gestemd. Kennelijk zijn voorkeurstemmen lastig voor gevestigde partijen.
Huidige koers: De partij verwacht tussen de vijf en tien zetels te halen. Dat lijkt niet onmogelijk, schrijft de NOS. De partij schommelde in de peilingen de laatste twee jaar rond de vier zetels. Met meer zetels hoopt de partij eindelijk serieus te worden genomen in Den Haag na veel gedoe rond lijsttrekker Henk Krol.

Bas Erlings, VVD

Achtergrond: studeerde hbo communicatie in Den Haag, werkte als A&R-manager bij Universal Music en als communicatie- en PR-adviseur bij Buma Stemra. Tussendoor was hij senior voorlichter bij de Tweede Kamerfractie van de VVD. Sinds 2013 is hij de landelijke campagnemanager van de partij.
Opvallend: Of deze campagne succesvol is gestart, is nu nog niet te zeggen, aldus Jos Heymans. Wat wel anders is dan anders: ‘Het gaat steeds meer om de persoon van de lijsttrekker. Zelfs bij de VVD zijn ze daar nu achter. Die partij overweegt om voor het eerst sinds jaren weer het portret van de lijsttrekker op de affiches te zetten. Dat betekent dat de campagneteams de lijsttrekker nadrukkelijk moeten profileren, ook in de media. Je merkte dat al tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen dit jaar. Alle lijsttrekkers profileerden zich met hun eigen punten; de VVD met de nieuwe PVV-lightkoers. ‘Over strategie doen wij voor de verkiezingen geen uitspraken’, zegt Erlings tegen NU.nl.

Wijnand Duyvendak, GroenLinks

Achtergrond: Klimaatactivist en publicist. In de vroege jaren 80 actief in de kraakbeweging. Was van 2002 tot 2008 Tweede Kamerlid voor GroenLinks. Duyvendak was eerder directeur van de Vereniging Milieudefensie en was onder meer campagneleider bij de actie tegen de uitbreiding van Schiphol. Moest zijn Kamerzetel opgeven in 2008 nadat hij in opspraak raakte door beschreven acties als inbraken en brandstichtingen in zijn boek Klimaatactivist in de politiek.
Opvallend: De campagne van GroenLinks maakte een vliegende start met veel mediabelangstelling, flink gepersifleerd in Zondag met Lubach. Jos Heymans: ‘Ik heb twijfels bij Jesse Klaver, die zich met iets te veel bombarie profileert als de man die GroenLinks groot gaat maken. Hij heeft ongetwijfeld goede ideeën, maar over jezelf zeggen dat je een ongeveer gelijke achtergrond hebt als Obama, dat is over the top.’

Lieke Keller, Partij voor de Dieren

Achtergrond: Al jaren campagnemanager voor de Partij voor de Dieren. Heeft andragogie gestudeerd, de opvoeding en vorming van volwassenen, een richting binnen de pedagogiek. Keller is van 1991 tot 2005 directeur geweest van Stichting Bont voor Dieren en is daarnaast ook bestuurslid van Wakker Dier. Vanaf de oprichting is zij nauw betrokken bij de Partij voor de Dieren. Als bestuurslid is ze onder meer verantwoordelijk voor het partijbureau. Van 2005 tot 2007 is ze ook directeur geweest van de Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren.
Opvallend: Vorig jaar veranderde de partij van logo. De graskauwende koe werd een abstracte vlinder. Er kwam ook een promotiefilmpje bij. Keller zei in de Volkskrant: ‘Het laat zien dat de Partij voor de Dieren meer is dan een one-issuepartij: Het gaat om dier, natuur en milieu. Hoewel … Het issue is eigenlijk de hele planeet.’

Hans Janssens, CDA

Achtergrond: Sinds 2011 landelijk campagneleider en hoofd communicatie van het CDA. Studeerde bestuurskunde en kent de weg in Den Haag, onder meer als politiek assistent en persvoorlichter op het Ministerie van Justitie en als medewerker van de Rijksvoorlichtingsdienst.
Opvallend: Kaj Leers: ‘De CDA- campagne van 2010 was dramatisch. Het dieptepunt was toen Balkenende zich liet fotograferen met een T-shirt tegen drugs en een biertje in de hand. Maar het zaadje voor het mislukken van die campagne werd al gelegd toen Balkenende meteen na het vallen van Balkenende IV weer tot lijsttrekker werd gebombardeerd.’ Momenteel bereidt het CDA zich voor op regeren en staat het leiderschap van Sybrand Buma niet ter discussie, aldus NOS-verslaggever Margeeth de Boer: ‘Hij heeft na de verdeeldheid over regeren met de PVV de rust weten terug te brengen.’

Tamara van Ark, VVD

Achtergrond: Campagneleider, naast campagnemanager Bas Erlings. Heymans: ‘De campagnemanager is de uitvoerder, ook degene die de vrijwilligers aanstuurt. De campagneleider is de eerstverantwoordelijke voor de campagne.’ Van Ark is Kamerlid voor de VVD sinds 2010. Ze studeerde bestuurskunde en was hiervoor onder meer wethouder in Nieuwerkerk aan den IJssel. Sinds november 2012 is ze tevens vicefractievoorzitter van de VVD.
Opvallend: In ieder geval niet bang om de strijd met coalitiepartner PvdA aan te gaan. Zei vorig jaar over plannen rond ouderschapsverlof van de PvdA: ‘Hier krijg ik acuut pukkeltjes van, van deze dwingelandij. Ze komen tot de voordeur, aan de keukentafel, tot in het echtelijk bed. Laat mensen zelf uitmaken hoe ze hun leven willen inrichten.’

Joël Voordewind, ChristenUnie

Achtergrond: Studeerde internationale betrekkingen. Begin jaren 90 begon hij als fractiemedewerker bij de PvdA. Intussen deed hij vrijwilligerswerk voor christelijke hulporganisaties, onder andere bij Tearfund in de eerste Golfoorlog in Irak. Ging later bij de organisatie Dorcas in dienst. Is sinds 2006 lid van de Tweede Kamerfractie van de ChristenUnie. Was hoofd voorlichting van die partij en werkte bij het Ministerie van Defensie. Staat bekend als doordouwer, haalt als Kamerlid regelmatig de media door bijvoorbeeld meer geld los te krijgen voor asielzoekers.
Opvallend: De huidige lijsttrekker (Gert Jan Segers) was bij de vorige verkiezingen zelf de campagneleider. NOS-verslaggever Margreeth Boer: ‘De politieke situatie zorgt ervoor dat het niet onmogelijk is dat de ChristenUnie, als relatief kleine partij, volgend jaar weer deelneemt aan het kabinet. Segers wil in ieder geval een coalitie met een meerderheid in de Tweede en Eerste Kamer, maar geen dichtgetimmerd regeerakkoord. Dat zou volgens hem te veel ten koste gaan van het open debat.’

De fotograaf heeft een verzoek. Of professor Eiben zijn robot wil vasthouden alsof het een echte baby is? En net doen of hij hem een batterijtje voert? Een beetje onwennig doet Guszti Eiben wat hem gevraagd wordt. De ‘baby’ ziet er op het eerste gezicht niet erg imponerend uit. Het is weinig meer dan een grote witte kubus (het ‘hoofd’) met daaraan drie blauwe en groene tentakels bestaande uit kleinere kubussen die met elkaar zijn verbonden door scharnierende elementen.

Als je Eiben zo ziet zitten, het zielloze kunststof schepsel in zijn armen, lijkt het weinig spectaculair. Toch wordt hier, in dit verduisterde kamertje (de sensors van de robots zijn gevoelig voor licht) op de vierde verdieping van het Wis- en Natuurkundegebouw van de Vrije Universiteit Amsterdam, geschiedenis gemaakt.

Onder de noemer artificial life wordt al langer gewerkt aan computersimulaties waarmee biologische evolutieprocessen worden losgelaten op virtuele robots. Ook is er het aanpalende vakgebied van evolutionaire robotica, dat autonome robots door gebruik van evolutionaire software steeds slimmer probeert te maken. Maar nog nooit slaagde iemand erin om fysieke robots te laten voortplanten. Het is de eerste stap op weg naar robotevolutie.

In een hoekje van de ‘crèche’ liggen de twee ‘robotouders’, de ene blauw, de ander groen. Ze hebben in hun korte leven niet meer gepresteerd dan zich tergend langzaam en nogal onhandig voortbewegen in de richting van twee rode ledlampjes (‘the red light district’, zegt Eiben). Daar aangekomen hebben ze elkaar goed bekeken om te beoordelen of de ander een geschikte voortplantingskandidaat was. Toen dit oordeel positief uitviel, was het tijd voor een potje stomende robotseks – nou ja, niet helemaal. Ze stuurden hun ‘genetische code’ naar een computer. Een speciaal computerprogramma dat biologische evolutieprocessen nabootst combineerde de codes tot een nieuwe ‘DNA’ en zond deze blauwdruk naar een 3D-printer. De geprinte onderdelen werden door Eiben en zijn team in elkaar gezet. Et voilà, een nieuwe robot was geboren. Wat meteen opvalt, is dat in de baby niet alleen eigenschappen van beide ouders zijn gecombineerd (de kleuren), maar dat er ook mutaties zijn opgetreden, zoals het witte hoofd.

En dat voor hooguit twaalfduizend euro. Meer geld had Eiben niet tot zijn beschikking voor zijn experiment. Keer op keer werden zijn onderzoeksvoorstellen afgewezen door geldschieters.
‘Ze vonden mijn plannen niet haalbaar’, vertelt hij. ‘Als je in Nederland onderzoek doet naar koeien of watermanagement zit je goed, maar robots die zich voortplanten, dat vindt men moeilijk. Naast de twijfels over de haalbaarheid, wilde men ook vaak weten waar het experiment goed voor is. Wat hebben we eraan?’

Nou?

‘Dit is in de eerste plaats fundamenteel onderzoek naar evolutie. Zoals een deeltjesversneller een instrument is om nucleaire fysica te bestuderen, is een evolutionair robotsysteem een instrument om de evolutie te bestuderen.’

Maar zijn er praktische toepassingen?

‘Jazeker. We kunnen met mijn systeem robots ontwikkelen voor complexe omgevingen. Denk aan een bosrijke omgeving. Wat voor robot heb je daarvoor nodig? Moet hij klein zijn zodat hij kan kruipen, groot om overal doorheen te banjeren? Moet de robot poten hebben, wielen, poten én wielen? Het is heel lastig om de optimale vorm te bedenken voor een bosrobot. Maar de evolutie heeft bewezen dat het optimale vormen kan ontwikkelen voor allerlei omgevingen. Als we de robots laten evolueren in een bos, of in een omgeving die een bos nabootst, zullen ze generatie op generatie beter aangepast zijn aan de omstandigheden. Ik denk ook aan robots die in ertsmijnen op de bodem van de oceaan moeten werken, of die verre planeten klaar moeten maken voor menselijke bewoning.’

U noemt de robotbaby nadrukkelijk een proof of concept. Wat kunt u doen als ze u tien miljoen euro geven?

‘Dan bouw ik binnen vijf jaar mijn EvoSphere, een soort robotkwekerij. De EvoSphere heeft drie hoofdcomponenten: een geboortekliniek, een peuterschool en een arena. De geboortekliniek bestaat uit meerdere 3D-printers en een faciliteit waar de robots in elkaar worden gezet. Als het te duur blijkt om het proces helemaal te automatiseren, doen we het assembleren met de hand. De peuterschool is een softe omgeving waar de robots stap voor stap een aantal dingen moeten leren. Eerst leren ze lopen, dan moeten ze naar een doel lopen. Dat is een lastige taak, want het lichaam van de robots verandert van generatie op generatie. Een kind kan meer poten hebben dan de ouder. Dus moet hij anders leren lopen. Wij mensen doen er een half jaar over om de oog-handcoördinatie voor elkaar te krijgen, en anderhalf jaar om te kunnen lopen, terwijl ons motorische systeem identiek is aan dat van onze ouders. Zo werken de robots een hele syllabus af. Aan het eind van de trainingsperiode worden ze getest. Robots die slagen voor de test, zijn volwassen en mogen door naar een grote arena waar ze zich echt moeten bewijzen. We geven ze een aantal taken, zoals de omgeving verkennen, metingen doen, de temperatuur van elk rood object meten en alle groene objecten meenemen naar huis en afgeven.’

Hoe kiezen de robots hun voortplantingspartner?

‘Stel dat ze iets moeten verzamelen in het bos. Als ze elkaar tegenkomen, checken ze elkaar. Hoeveel lege colablikjes heb jij gevonden? Hoe meer een robot gevonden heeft, hoe aantrekkelijker hij is als partner.’

Bij mensen komen sommige mutaties nauwelijks voor. Er wordt zelden iemand geboren met drie armen. Zijn de mogelijke mutaties bij uw robots onbegrensd?

‘Ja, want ik wil ze de ruimte geven om zich te ontwikkelen en om nieuwe vormen te creëren. De beste vormen overleven en planten zich voort.’

Ze zouden bijvoorbeeld heel groot kunnen worden?

‘In virtuele simulaties zien we soms dat robots steeds groter worden. De vraag is waar het ophoudt. Dinosaurussen zijn tenslotte ook uitgestorven. En nu is geen enkel landdier groter dan de olifant. Misschien is de grootte van dieren evolutionair begrensd. Dat is een van de dingen die we in de EvoSphere kunnen uitzoeken.’

Wilt u alleen de lichamen en vaardigheden van robots laten evolueren, of ook hun brein?

‘Het spannendste van dit project is dat wij in de EvoSphere de co-evolutie van lichaam en geest empirisch kunnen onderzoeken. We weten dat de ontwikkelingen van lichaam en geest heel nauw met elkaar samenhangen. Volgens biologen is een van de sleutels tot ons menszijn bijvoorbeeld onze opponeerbare duim (ons vermogen om met onze duim de andere vingers aan te raken en zo een klauw te vormen, red.), waardoor wij gereedschap kunnen hanteren. Toch is het heel lastig om die samenhang tussen mentale en fysieke ontwikkeling experimenteel te onderzoeken. Biologen kunnen het niet, want het brein van een rat kun je niet uitlezen. Computersimulaties zijn ook niet alles, want daarmee mis je de lichamelijke aspecten. Robots zijn voor dit onderzoek perfect. Het uitlezen van een robotbrein is heel eenvoudig.’

Zijn er ethische bezwaren tegen uw onderzoek?

‘Ik krijg vaak te horen dat mensen het eng vinden dat robots zich kunnen vermenigvuldigen. Ze zijn bang dat wij de controle verliezen over robots.’

Hoe stelt u die mensen gerust?

‘Ik leg uit dat mijn ontwerp voor de EvoSphere fundamenteel afsluitbaar is. Als ik de 3D-printers uitzet, komen er geen nieuwe robots. Ik wil niet dat robots zich op een andere manier kunnen voortplanten. Als een van mijn studenten begint over zwangere robots, of robots die eieren leggen, kap ik het gesprek resoluut af. Die kant wil ik niet op. Daarnaast zijn er veel controlepunten. In de school gebeurt het leren onder supervisie. Wat en hoe ze leren, bepalen wij. We kunnen ze ook laten zakken voor hun eindexamen.’

Maar als deze technologie er straks is, komen er misschien andere wetenschappers die veel verder willen gaan en minder grenzen willen stellen.

‘Daar kan ik niets tegen doen. Dat is hetzelfde als met de nucleaire wetenschappers in de jaren 40 en 50. Die wilden fundamenteel onderzoek doen, maar het leidde tot de atoombom. Dertig jaar later had je de biochemici die de fundamenten van het leven wilden begrijpen. Dat onderzoek werd misbruikt voor biologische oorlogvoering.’

Dat zijn geen geruststellende voorbeelden.

‘Nou ja, er is nu al robot warfare. Daarvoor hebben ze mij niet nodig.’

Binnen enkele jaren wilt u uw EvoSphere bouwen. Wat is de volgende stap?

‘De EvoSphere is een robotkwekerij of -boerderij onder menselijke supervisie. Over tien jaar wil ik een volledig autonoom werkende EvoSphere, een afgesloten ruimte waar we de robots alleen laten. We hoeven alleen wat energie en grondstoffen te leveren. Misschien hangen we overal webcams op waardoor iedereen via een livestream mee kan kijken. Dat zie je nu ook al bij vogelnestjes en vossenholen. Waarom niet bij robots?’

Beeld: Frank Groeliken

In 1972 beëindigde de Amerikaanse president Nixon de bemande reizen naar de maan. De vluchten waren namelijk adembenemend duur. Ze dienden in de eerste plaats om de Russen te laten zien wie er technologisch en financieel de baas was in de wereld. Nu Amerikaanse astronauten in een elektrische jeep op het maanoppervlak hadden rondgecrosst, was dat punt overtuigend gemaakt.

Het volgende grote doel zou Mars zijn, maar NASA verklaarde niet te willen overhaasten en stelde de vroegste landingsdatum op 1986. Sindsdien wordt de eerste Marslanding steevast een jaar of twintig in de toekomst geprojecteerd. Wat houdt ons eigenlijk tegen?

Rakettechnologie

Om naar Mars te gaan, heb je raketmotoren nodig. Het goede nieuws is dat er hoogwaardige modellen beschikbaar zijn. Het slechte nieuws is dat raketmotoren onvoorstelbaar gulzig zijn. Wie een raket op het lanceerplatform ziet staan, kijkt vooral naar brandstoftanks. De nuttige lading in de top maakt slechts procenten uit van het volledige gewicht van een volgetankte raket. De reis naar Mars duurt typisch zes tot negen maanden, dus er is een relatief groot ruimteschip nodig waarin de reizigers onder meer de gelegenheid hebben om te sporten. Dat betekent dus ook dat er een enorme raket nodig is om dit alles van de aarde te tillen. En zo’n raket kost veel, heel veel geld.

Volgens Elon Musk hoeft dat geen probleem te zijn wanneer de raket vele malen opnieuw gebruikt kan worden – net als een verkeersvliegtuig. Dat is dan ook wat hij tijdens zijn presentatie toonde: een gigantische, herbruikbare raket met niet minder dan 42 motoren, plus een herbruikbaar ruimteschip dat in de ruimte wordt bijgetankt, naar Mars reist, landt, daar opnieuw wordt volgetankt en terugkeert naar de aarde. Maar hoe realistisch is dat ontwerp? ‘De rakettechnologie die hij voorstelt kan binnen een paar jaar voltooid worden’, zegt ruimtevaartdeskundige Jasper Bouwmeester van TU Delft. ‘Ik was blij verrast dat hij zoiets durft uit te roepen, in plaats van iemand die er de middelen niet toe heeft.’

Gewichtloosheid

De techniek om daadwerkelijk te gaan blijkt dus geen show stopper. Maar hoe zit het met de delicate lading van het ruimteschip: mensen? Uit onderzoek in ruimtestations, waarin mensen tot wel een jaar lang aan gewichtloosheid worden blootgesteld, is toch echt gebleken dat dit niet gezond is. Zodra de zwaartekracht wegvalt, beginnen onze botten kalk te verliezen. Ook treedt van begin af aan spierverlies op. Dit kan echter worden tegengegaan door flink te trainen. In het internationale ruimtestation ISS is daartoe het Advanced Resistive Exercise Device (ARED) geïnstalleerd, een fitnessmachine waarmee je gewicht kunt drukken bij gewichtloosheid.

Maar de afwezigheid van zwaartekracht brengt ook andere, meer subtiele kwalen met zich mee. Veel ruimtereizigers krijgen na verloop van tijd problemen met hun zicht, en er zijn ook aanwijzingen dat het immuunsysteem eronder lijdt. Tegelijkertijd lijken in het station aanwezige bacteriën gemakkelijker te muteren.

Kunnen er geen schepen met kunstmatige zwaartekracht worden gebouwd? Jawel. Maar die zouden reusachtig groot zijn. Op Mars zelf bedraagt de zwaartekracht 37,6 procent van die op aarde. Of dat op den duur ongezond is, weet niemand.

Straling

Het magnetische veld van de aarde beschermt ons tegen schadelijke straling uit de ruimte, zoals de hoogenergetische protonen en elektronen waaruit zonnestormen bestaan. Een heel ruimteschip ertegen wapenen gaat niet, vanwege het gewicht. Musk wil daarom een soort door water omhulde kamer aanbrengen waar geschuild kan worden tijdens zonnestormen en ander kosmisch onweer. Waterstof houdt namelijk goed straling tegen.

Op Mars zelf kunnen de kolonisten ondergronds gaan, of hun behuizingen bedekken met Marsgrond. Maar omdat ze toch ook regelmatig buiten zullen komen, zullen de avonturiers altijd meer straling oplopen dan op aarde. Hoe schadelijk dat op den duur is, is moeilijk te onderzoeken, omdat het ISS zich binnen bereik van het aardse magneetveld bevindt.

Voedsel en life support

‘De life-supportsystemen die nodig zijn om naar Mars te gaan, bestaan grotendeels al’, zegt Jasper Bouwmeester. Dat moge waar zijn, maar in geval van nood kunnen ze in het ISS altijd (vrij) snel een vrachtschip vol water, zuurstof en reserveonderdelen laten invliegen. In het geval van Mars opent zich maar eens in de 26 maanden een zogenaamd lanceervenster; de periode dat het überhaupt mogelijk is een raket naar Mars te sturen. De systemen kunnen dus maar beter verdomd betrouwbaar zijn.

Op Mars zelf is voldoende water en zuurstof aanwezig. Alleen is het winnen van deze substanties niet triviaal. Dat water zit keihard bevroren onder de grond; men zal het moeten opboren. Zuurstof bevindt zich in de vorm van CO2 in de dunne atmosfeer. Er is een reactor nodig om het ‘adembaar’ te maken. Het kán allemaal wel, maar het vereist een hoop apparatuur en organisatie.

Voedsel telen is mogelijk op Mars, zo heeft onderzoek onder leiding van Wieger Wamelink van Wageningen UR inmiddels uitgewezen. De onderzoekers plantten uiteenlopende gewassen als spinazie, tomaten, erwten en quinoa in vulkanische grond – afkomstig uit Hawaï en gefinetuned door NASA – waarvan de samenstelling sterk overeenkomt met die van Marsgrond. De gewassen deden het vrij goed. Wel problematisch, zo zegt Wamelink, is dat de grond vrij veel zware metalen bevat, die de oogst potentieel giftig kunnen maken voor de mens. Meer onderzoek is hier nodig.

Dat er op Mars ooit kassen gaan verrijzen, acht Wamelink onwaarschijnlijk. Om schade door onder meer kosmische straling te vermijden, ligt ondergrondse teelt met behulp van ledlampen veel meer voor de hand. Wamelinks onderzoek heeft wereldwijd de aandacht getrokken, dus wie weet wat Mars nog gaat betekenen voor onze agrisector.

Heimwee

Naar Mars gaan is één ding, maar mogen de Marsreizigers daarna ooit nog naar huis? ‘Deze keuze is heel belangrijk voor het bepalen van een tijdlijn’, zegt Bouwmeester. ‘De terugreis is het lastigste deel van zo’n expeditie.’

We zagen al dat bij een Marsexpeditie alles op gewicht aankomt. De reden dat er nog nooit bodemmonsters van Mars naar de aarde zijn teruggestuurd, is omdat je dan naast een lander en rover ook nog een afgetankte terugkeerraket nodig hebt. Als NASA het al te duur vindt om een paar stenen van Mars op te halen, hoe kunnen we dan verwachten dat ooit mensen een terugreis zullen ondernemen? De bekende ruimtevaartingenieur Robert Zubrin, tevens oprichter van de Mars Society, bedacht daar jaren geleden al een oplossing voor: tank het terugkeerschip pas op Mars.

Elon Musk heeft het idee omarmd, en gaat zelfs nog een stap verder. Hij wil een en hetzelfde schip gebruiken voor zowel de heenreis als de terugreis, om het op Mars opnieuw vol te gooien met methaan en zuurstof afkomstig uit een door zonne-energie aangedreven fabriek (grondstoffen zijn opnieuw waterijs en CO2). Bouwmeester: ‘Brandstof maken op een planeet waarvan we pas net weten dat er water is, lijkt mij lastig en riskant. Op zo’n punt zal het gaan schorten.’

Hoe je het ook wendt of keert, een expeditie naar Mars vereist grote ruimteschepen plus akelig veel infrastructuur ter plekke. Zeker, Musk heeft bewezen raketten en ruimteschepen te kunnen bouwen. We weten echter ook dat zijn projecten steevast flink vertraging oplopen. Zelf zegt hij dat het ITS binnen tien jaar op Mars aan de pomp kan staan, mits hij voldoende fondsen (lees: NASA-dollars) vindt. Jasper Bouwmeester acht 20 tot 25 jaar een stuk waarschijnlijker.

Beste Werkgevers zijn goed voor hun medewerkers en daardoor ook op andere gebieden succesvol. Ze zijn wendbaar, bruisen van positieve energie en hebben innovatief vermogen. Ook financieel gaat het hen goed.

Beste Werkgevers is de grootste en meest betrouwbare lijst van de beste werkplekken in Nederland. Organisaties verdienen een positie op de ranglijst gebaseerd op gedegen onderzoek onder hun eigen medewerkers.

Wie zijn er onderzocht?
In totaal is bij 313 organisaties met minimaal 100 medewerkers een medewerkersonderzoek uitgevoerd. De gemiddelde respons van de 313 organisaties is 71,5%, wat neerkomt op 224.567 respondenten.

Wie zijn de kanshebbers?
De Beste Werkgevers zijn terug te vinden in verschillende lijsten. Op basis van de Beste Werkgevers Score publiceren we de volgende lijsten:

Profit

• De 15 hoogst scorende profitorganisaties met minder dan 1000 medewerkers
• De 15 hoogst scorende profitorganisaties met meer dan 1.000 medewerkers

Non-profit

• De 15 hoogst scorende non-profitorganisaties met minder dan 1000 medewerkers
• De 15 hoogst scorende non-profitorganisaties met meer dan 1.000 medewerkers

• Profit meer dan 1000 medewerkers

1. Vanderlande 8,0
2. IKEA 7,9
3. vanHaren Schoenen 7,8
4. Enexis 7,7
5. Schiphol Group 7,7
6. VolkerRail 7,6
7. Hutten 7,6
8. Sligro Food Group 7,6
9. ASML 7,6
10. Action 7,5
11. PLUS Retail 7,5
12. SNS Bank 7,5
13. Scania Production Zwolle 7,5
14. DEEN Supermarkten 7,5
15. Aegon 7,4

• Profit minder dan 1000 medewerkers

1. ZLM Verzekeringen 8,5
2. Geas Energiewacht 8,3
3. Den Hartogh Logistics 7,8
4. Robeco 7,7
5. Kramp 7,6
6. Yarden 7,6
7. Sportfondsen Rotterdam 7,6
8. De Stiho Groep 7,6
9. Brunel 7,6
10. Shimano 7,5
11. Bouwinvest 7,5
12. Terberg Leasing 7,4
13. Hordijk Holding 7,4
14. Catawiki 7,3
15. CBRE 7,3

• Non-profit meer dan 1000 medewerkers

1. Frankelandgroep 8,9
2. Buurtzorg Nederland 8,5
3. Zorggroep Elde 8,2
4. JP van den Bent Stichting 8,1
5. Azora 8,1
6. Koning Willem I College 7,8
7. Zorgspectrum Het Zand 7,8
8. Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers 7,6
9. Ikazia Ziekenhuis 7,6
10. Ziekenhuis Nij Smellinghe 7,4
11. Ziekenhuis Tjongerschans 7,3
12. RDW 7,3
13. Prisma 7,3
14. Alfa-college 7,3
15. Driestroom 7,3

• Non-profit minder dan 1000 medewerkers

1. Stichting Sint Jozefoord 8,6
2. Samenwerkingsverband Noord-Nederland 8,2
3. NSDSK 8,2
4. Ocon 8,1
5. Volkshuisvesting Arnhem 8,1
6. Stichting Make-A-Wish 8,0
7. Hout- en Meubileringscollege 7,8
8. Bouwend Nederland 7,7
9. Estinea 7,7
10. Revalidatie Friesland 7,7
11. Woonzorgnet 7,6
12. Gemeente Schijndel 7,6
13. RIBW Zaanstreek Waterland West-Friesland 7,6
14. Intermaris 7,6
15. Gemeente Zuidhorn 7,6

Bevlogen en betrokken medewerkers

Als het over goed werkgeverschap gaat, kijkt men vaak naar het aantal mensen dat zowel bevlogen als betrokken is. Deze medewerkers zijn een grote meerwaarde voor een organisatie. Beste Werkgevers hebben meer bevlogen en betrokken medewerkers dan andere organisaties.

De 7 geheimen van goed werkgeverschap

Wat onderscheidt Beste Werkgevers van de organisaties die de lijst niet halen? De volgende zeven kenmerken zijn
bepalend voor succes:

1. een aansprekende richting van de organisatie
2. een inspirerende directie
3. weg met onnodige regels en procedures
4. het terugdringen van onnodig management
5. het waarderen van specialisten
6. het toepassen van sociale innovatie
7. het delen van informatie

1. Wat is de grootste mazzel in uw carrière?

‘Mijn eerste baan bij Fokker, in 1980. Als experimenteel fysicus kreeg ik een kans op de afdeling engineering. Het bedrijf kreeg een enorme boost, zodat ik als jongere in twee jaar tijd veel kansen kreeg, die je anders pas in tien jaar krijgt. En ik heb die kansen genomen.’

2. En de grootste tegenslag?

‘Het einde van Fokker. Ik was op dat moment president van Fokker Aircraft Services, het onderdeel dat buiten het faillissement viel. We werden onderdeel van Stork. Dat was een cultuurclash. Die teleurstelling heeft mijn carrière een paar jaar geremd. Maar tegenslag hoort erbij, carrières bestaan niet alleen maar uit succes. Mijn motto is: de kunst is niet om het vallen te vermijden, maar juist hoe je opstaat en doorgaat.’

3. Welk voorwerp in uw kantoor zegt het meest over uw persoonlijkheid?

‘Ik ben niet iemand die foto’s van zijn gezin om zich heen heeft, ik kijk uit op een groot Chinees symbool voor geluk. Mijn kantoor is modern, licht, open. Zeker niet rommelig, maar ook niet steriel. Ja, het is een spiegel van mijn persoonlijkheid.’

4. Wat maakt iemand een goede leider?

‘Duidelijkheid. Alle medewerkers weten waar het bedrijf naartoe gaat. De strategie moet helder zijn, in jip-en-janneketaal. Wat gaat er goed, wat slecht, wat moet beter? Als CEO moet je daarover geregeld en uitgebreid communiceren. Een goede leider draagt een bepaalde cultuur met zich mee die moet matchen met een bedrijf. Daarnaast is het belangrijk de juiste mensen om je heen te verzamelen en op de juiste plek neer te zetten. Hij moet hard kunnen zijn: als iemand niet in de cultuur past of niet brengt wat verwacht wordt, dan volgen maatregelen.’

5. Waar let u op bij een sollicitatiegesprek?

‘Bij sollicitaties van het topkader ben ik “meekijker”. Iemand van personeelszaken doet het woord, ik observeer vooral. Wat voor sfeer brengt iemand mee? Zit hij er relaxed bij? Blaast hij zijn prestaties niet op? Het is opvallend hoeveel figuren je tegenover je krijgt die een mooi verhaaltje ophangen.’

6. Welk boek heeft de meeste invloed op uw persoonlijke/professionele leven gehad?

‘Een echte boekenlezer ben ik niet, behoudens Ludlums in het vliegtuig. Zeker geen managementboeken. Ik blijf goed op de hoogte via allerlei media.’

7. Bent u altijd een alfaman geweest of heeft uw leiderschap zich ontwikkeld?

‘Ik ben het type van het sterkste jongetje in de zandbak. Als je daar geen forse dosis van hebt, red je het niet op dit soort plekken. Je geldingsdrang moet je wel kunnen relativeren, te dominant is niet goed. Onderdanige medewerkers praten je naar de mond, dat is zeer onwenselijk.’

8. Op welke verandering in de organisatie bent u het meest trots?

‘Dat de 4.500 medewerkers van Vanderlande snappen welke kant het bedrijf op moet en daarnaar handelen. Mensen komen zelf met initiatieven en voeren die ook uit. Daardoor ontwikkelt de onderneming zich nu razendsnel.’

9. Wie zou u graag eens willen ontmoeten en wat zou u hem/haar vragen?

‘Ik ontmoet veel mensen. Van de meeste leer ik wel iets.’

10. Van welk ander bedrijf zou u ooit nog weleens directeur willen zijn?

‘Als ik niet over een paar jaar met pensioen zou gaan, zou ik graag een technologiestart-up in Silicon Valley willen leiden. Laatst ben ik daar nog geweest om rond te kijken en een paar colleges te volgen. Wat een kraamkamer van ondernemerschap, technologie, kapitaal en financiële kennis! Ondernemend Nederland is veel te behoudend, te stoffig. Als ik jong was, zou ik het wel weten.’

In de tijden van drugskeizer Pablo Escobar genoot zijn thuisbasis Medellín de twijfelachtige eer moordmetropool van de wereld te zijn, met soms zesduizend doden per jaar. Zoals in de Netflix-serie Narcos is te zien, keek Pablo in de tachtiger jaren niet op een lijk meer of minder. En hij was niet de enige: ook rechtse milities, de FARC, andere verzetsbewegingen, het leger en rivaliserende drugsbendes bestreden elkaar op leven en dood; met ‘onzichtbare grenzen’ bakenden ze hun terrein af.

Grote delen van Medellín waren te onveilig voor buitenstaanders om te bezoeken. Een gebrekkige infrastructuur hielp niet. Terwijl in de dalen van de stad de oude wijken relatief veilig en goed bereikbaar waren, en de industriestad met moderne kantoorflats relatieve welvaart kende, kwam de voor geweld gevluchte plattelandsbevolking in sloppenwijken terecht, op de hellingen van de bergen van de Andes. De supersnel gebouwde huisjes werden tegen elkaar geplakt, waardoor water, elektriciteit maar vooral openbare wegen ontbraken. Mensen moesten via steile trappen hun woning bereiken, waardoor woon-werkverkeer uren kostte. Van oudsher was Medellín een stad van literatuur en cultuur, maar daar merkten de meeste bewoners weinig van.

De ommekeer

Succes heeft vele vaderen. Lokale politici zijn er niet vies van om Medellíns transformatie te claimen. Operación Orión betekende in ieder geval een grote verandering: drieduizend militairen kamden in 2002 wijken uit als Comuna 13 (130.000 inwoners in het noordwesten van de stad). Ze probeerden controle over de wijk terug te winnen van de drugsbendes, van de rebellen van FARC en guerrillabeweging ELN.

Daarna werden bibliotheken, roltrappen en kabelbanen aangelegd om de bewoners van de boven- en benedenstad dichter tot elkaar te brengen. Vooral het gemeentelijke nutsbedrijf EPM trok de portemonnee en investeerde 30 procent van zijn jaarlijkse winst (zo’n 400 miljoen euro) in sociale projecten.

In 2004 werd Sergio Fajardo burgemeester. De architectenzoon en hoogleraar wiskunde maakte deel uit van een burgerweging van stedenbouwkundigen, architecten en intellectuelen die met concrete ingrepen in de infrastructuur de veiligheid van de bewoners wilde vergroten. Fajardo wilde de ‘pijn en angst vanwege geweld en vernietiging’ bestrijden en de bewoners weer ruimte geven voor dromen, zodat ze niet alleen maar met overleven bezig waren. Dus werden culturele centra, botanische tuinen, parken en roltrappen aangelegd, publieke ruimten voor iedereen. Daarbij kon hij voortbouwen op eerdere initiatieven van Duitsland en de Verenigde Naties, die lokale buurtinitiatieven ondersteunden. Fajardo borduurde ook voort op een landelijk Colombiaans beleid dat architectuur koppelde aan armoedebestrijding.

Federico Restrepo, voormalig EPM-directeur en city planner onder Fajardo, stelde in de New York Times: ‘Wij vonden dat alles verbonden is: educatie, cultuur, bibliotheken, veiligheid, openbare ruimten. We hebben niet alleen aan verbetering van scholen gewerkt – waardoor het slagingspercentage van eindexamens van 20 naar 80 procent steeg – maar ook aan de kwaliteit van de onderwijzers, de voeding, de architectuur. De overheid moet arm en rijk dezelfde kwaliteit van educatie, transport en publieke gebouwen bieden.’

Architect Alejandro Echeverri, die aan de basis van de transformatie stond in hoofdstad Bogotá en zich daarna op Medellín stortte, legt uit hoe ze de kabelbaan wilden gebruiken. ‘De kabelbaanstations zijn het zenuwsysteem van de buurt. De barrio’s hebben altijd veel energie gehad, maar die energie was niet verbonden met downtown. We wilden een hernieuwde band van vertrouwen opbouwen. Je begint met de openbare ruimte, met bijvoorbeeld kabelbanen. Spectaculair, maar zelfs die hebben een beperkt effect. Elke halte van de kabelbaan levert extra werkgelegenheid op, maar dat moet je niet overdrijven. Fijn dat ze mooie plaatjes opleveren voor fotografen, maar die mooie kabelbaan is ook een excuus voor politici om naar het volgende project en de volgende wijk over te stappen. De bewoners blijven dan met lege handen achter.’

Bij veel steden sneuvelen dit soort megaprojecten (denk aan allerlei transportverbindingen voor Rio de Janeiro rond de Olympische Spelen), en Echeverri is de nodige bureaucratische problemen tegengekomen. Toch heeft Medellín kunnen profiteren van een in eigen land opgeleide groep activistische architecten, en een paar mensen in de gemeentetop die handig internationaal subsidiegeld wisten binnen te halen en tempo in de uitvoering van werkzaamheden wisten te houden.

Het resultaat

De gemeente en het toerismebureau bejubelen de resultaten, maar verbetering van de situatie van de bevolking gaat niet zo makkelijk en snel. In de aanloop naar de aanleg van de roltrappen in de wijk Comuna 13 werden in 2010 tien rapartiesten vermoord, die het geweld en de armoede in hun teksten aankaartten. De veiligheidsverbetering is nog steeds beperkt tot de directe omgeving van het nieuwe openbaar vervoer. De drugsproblemen en de bendes blijven.

Jacomien Veldboom werkt sinds kort voor SHOP (Stichting Hulp en Opvang Prostitutie en mensenhandel), maar vanaf maart 2014 zat ze twee jaar in Medellín voor Corporación Amiga Joven, een Colombiaanse NGO die seksueel misbruik en mensenhandel wil tegengaan. Veldboom organiseerde veel workshops voor jonge vrouwen in wijken als Comuna 13. Ze kwam vooral in de wijk San Pedro, een wijk die dicht bij een metrobaan ligt. ‘In mijn werk met meisjesgroepen merkte ik hoe drugshandel en netwerken van mensenhandel met de wijk verbonden blijven. Jonge jongens staan op de uitkijk voor dealers, wat je ook in de Netflix-serie Narcos ziet. Ik gebruikte al dat moderne vervoer om op de plaats van bestemming te komen. Een kabelbaan is heel snel, maar veel van mijn lokale collega’s kozen toch voor de bus. Dat is vooral een kwestie van geld. Vanuit westers perspectief stelt een kaartje van 75 cent niet veel voor, maar als je per dag 4 euro verdient, dan tikken die kaartjes behoorlijk aan.’ Juist de armsten profiteren minder van de snellere verbindingen.

Jacomien vindt het te negatief om de metro, roltrappen en kabelbanen als statussymbool te zien, omdat ze een beperkte groep bewoners helpen. ‘Je moet ergens beginnen. Door dat openbaar vervoer kun je in principe sneller van de ene kant van de stad naar de kant komen. Een groter nadeel vind ik dat veel buurtbewoners helemaal niet naar het centrum hoeven te reizen. En ze hebben dan nu wel een kabelbaan, maar bijvoorbeeld geen drinkwater. Medellín doet erg zijn best om goed over te komen op de buitenwereld, de overheid pretendeert te luisteren naar de bevolking, maar die voelt zich niet gehoord, omdat ze nog altijd zonder drinkwater zit.’

Toch vond Jacomien het mooi om te merken dat de Colombianen ook enorm trots zijn op die opvallende infrastructuur. In Comuna 13 is de situatie sinds 2000 enorm verbeterd. Veldboom: ‘Die wijk is opgeschoond, wat gepaard ging met veel geweld en doden, en bewoners die hun huizen moesten verlaten. Waar zijn die terechtgekomen? Nog verder verwijderd van het centrum?’

Correspondent Sytske Susie Jellema (BNN-VARA, IKON) betwijfelt of een urbane transformatie zoals de komst van de teleférico (de kabelbaan) verband houdt met het afnemen van het geweld en de verbeterde reputatie van Medellín. ‘Het zijn parallelle processen. Het kartel van Escobar ontmantelde, de paramilitairen demobiliseerden en dat zorgde voor een afname van geweld. Medellín, zoals heel Colombia, komt meer in het vizier van toeristen, dat is absoluut waar, maar daar zit ook veel sekstoerisme bij, en mensen die naar de stad reizen om goedkoop plastische chirurgie te ondergaan.’

Medellín is nog altijd een gewelddadige stad, meldt Jellema. ‘Met de opkomst van nieuwe criminele bendes zijn veel comunas nog steeds onbegaanbaar terrein voor mensen die niet zelf uit de buurt komen.’

Intermediair Magazine is een uitgave van de Persgroep Online Services in Amsterdam. Op de artikelen en beelden rust auteursrecht. Overname is alleen toegestaan met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Aan dit nummer werkten mee: Ed Croonenberg, Michael van Dorp, Anton van Elburg, Frank Groeliken, Rob Hartgers, Rian van Heur, Dirk Koppes, Irina Mak, Maarten Pathuis, Boudewijn Smid, Roos Schlikker.

Art Direction: rdesign en Esther Velrath

Extra beeld: ANP, Getty Images, Hollandse Hoogte, Shutterstock, coverbeeld ‘The Martian’

Techniek: Browser Magazine

Redactie: redactie@intermediair.nl

Adverteren in Intermediair Magazine:
020 204 2200
customerservice@persgroep.nl

Vragen en opmerkingen:
020 204 2200
helpdesk@intermediair.nl

Technische gegevens advertenties:
020 204 2727

Wil je Intermediair Magazine elke week ontvangen in je mailbox?