Marleen Stikker vertelt lachend dat ze net haar fiets met het slot heeft vastgemaakt aan een deelfiets. ‘Of tenminste, ze noemen het deelfietsen, alleen maar omdat je ze met een app kunt gebruiken. Maar ik erger me er kapot aan, omdat ze de publieke ruimte vercommercialiseren en ik nu zelf mijn fiets nergens meer aan kan vastmaken. De deelfiets begon te piepen, dus ik ben benieuwd hoe ik mijn fiets straks aantref.’

Stikkers kleine daad van rebellie sluit aan bij haar gedachtegoed. Ze vindt dat bedrijven achter de deelfiets, maar ook techgiganten als Airbnb en Uber, ‘parasiteren op de publieke waarde van de stad, zonder iets terug te geven’ (in Het Parool). Het is een interessant geluid in een wereld waarin vrijwel elke start-up de nieuwe Facebook of de nieuwe Airbnb wil zijn en Europese steden strijden om het Silicon Valley van Europa te zijn.

Filosoof en internetpionier Stikker richtte 22 jaar geleden Waag Society op, een instituut voor technologie en samenleving dat pioniert op het gebied van opkomende technologieën. De organisatie die resideert in het historische Waag-gebouw op de Nieuwmarkt in Amsterdam nam onder meer het initiatief voor de Fairphone, ’s werelds eerste eerlijke smartphone, en steunde FairBnB – een alternatief voor Airbnb.

In 1994 werd op Stikkers initiatief De Digitale Stad opgericht, de eerste online community in Nederland. Stikker: ’Internet was toen nog een open platform, grotendeels ontwikkeld door wetenschappers en gebaseerd op een open protocol, waar iedereen kon toetreden. In 1994 omarmden kunstenaars en hackers dit nieuwe land en experimenteerden ze met nieuwe mogelijkheden. Nu zijn er een paar dominante spelers die hun businessmodel baseren op data-extractie. Dan gaat het per definitie mis.’

Waarom?

‘Omdat je daarmee over het soevereiniteitsvraagstuk stapt. Door datasets op te bouwen, mensen te profileren en te manipuleren, ontneem je mensen hun zelfbeschikking. Onze waarden worden met voeten getreden door de verdiendrift van techbedrijven. De denkfout die we maken is dat we technologie hiervan de schuld geven. Mensen denken dat internet ervoor zorgt dat ze hun privacy kwijtraken, maar: it’s not the technology, it’s the business model, stupid. Je kan ook een internet creëren dat niet op zo’n manier werkt.’

Tot wanneer vond je het internet nog wel leuk?

‘Ik vind internet nog steeds heel leuk. Het begrip kritisch betekent niet dat je tegen iets bent, maar letterlijk dat je onderscheid maakt, dat je dingen probeert te ontleden. Nee, ik zit inderdaad niet in het kamp van enthousiastelingen dat met TED X-achtige verhalen komt. Ik erger me aan die continue winnaarsretoriek, waarin geen vraagtekens worden gezet bij de macht, de risico’s en de afhankelijkheden. Maar als het gaat over de zwarte kant van internet, wordt het meteen heel erg eng gemaakt, wat ook niet klopt. De wereld is niet binair, de wereld is veel complexer dan dat. Voor mij is de kracht van het internet de creativiteit die het stimuleert, het kunnen delen van ideeën en oplossingen en het kunnen organiseren en mobiliseren van groepen. Er zijn genoeg bedrijven die bewijzen dat er verdienmodellen zijn die respectvol met data omgaan en die dienstverlening leveren op basis van open source, open hardware en open data.’

In jouw gedroomde internet speelt de commons een belangrijke rol. Leg eens uit wat dat precies is.

‘De commons is een begrip uit het landbeheer en gaat over iets dat je gemeenschappelijk beheert. In Nederland hadden we vroeger meenten, gemeenschappelijke gronden waar mensen onder bepaalde voorwaarden hun lakens konden drogen of schapen konden weiden. Je kunt bij commons ook denken aan lucht, water. Met de komst van het open internet, open source en open data is de commons enorm versterkt. Maar deze waardeontwikkeling wordt niet begrepen door de bestaande economische modellen. Er is dus een nieuw economisch denken nodig.

Er is een brede maatschappelijke beweging die vindt dat we onze 20ste-eeuwse economische modellen fundamenteel moeten herzien. De modellen waarin het equilibrium tussen vraag en aanbod de prijs bepaalt, werken niet meer. Kate Raworth heeft dat goed geanalyseerd in haar recente boek Doughnut Economics. Ze geeft aan dat een economie van de 21ste eeuw zich moet bewegen tussen enerzijds de grenzen van de planeet en anderzijds de mensenrechten. Een nieuwe economie is volgens mij hybride: ik zeg dus niet “weg met het kapitaal”. Ik bekritiseer alleen de dominantie van de partijen met veel kapitaal.’

Hoe Google-vrij ben je eigenlijk zelf?

‘Voor Google heb je goede alternatieven. Ik gebruik DuckDuckGo om te zoeken en je kunt prima zonder Google Mail. ProtonMail is een goed alternatief: het is encrypted en het bedrijf heeft een transparante bedrijfsvoering. Ze verdienen geen geld aan jouw data, maar aan diensten die ze leveren aan bedrijven. Ik ben ook heel blij met Signal als alternatief voor WhatsApp, al is het moeilijk om mensen mee te krijgen. Collega’s willen nog wel, familie is het moeilijkst. Het stemt me tevreden dat Signal en DuckDuckGo voor steeds meer mensen alternatieven worden, maar de alternatieven voor Facebook komen maar langzaam op gang.’

Wat vind je: moet de Intermediair-lezer zijn of haar LinkedIn-account verwijderen?

‘Ik zie het dilemma. LinkedIn is problematisch. Het heeft op dit moment werelddominantie en er is geen alternatief. Voor intermediairs, de mensen tussen jou en een baan, is het een goudmijn, en de afhankelijkheid van hun algoritmen is ongewenst. Voldoende reden om je account op te zeggen. Misschien dat het je zelfs extra punten oplevert bij een sollicitatie. Het laat zien dat je een kritische technologiegebruiker bent. Ik denk dat we langzaam – heel langzaam – naar een punt toe bewegen dat het gênant wordt dat je dat profiel nog wel hebt. Want net als met een Facebook-account geef je ook hier een deel van je soevereiniteit op.’

Je bent ook kritisch over algoritmen die niet alleen onze Facebook-timeline bepalen, maar bijvoorbeeld ook in recruitment en HR worden gebruikt.

‘Klopt. We kunnen heel veel met big data. Analyses ervan helpen bijvoorbeeld bij het genezen van mensen, wat natuurlijk fantastisch is. Maar vaak zitten algoritmen in een black box en weten we niet welke vooringenomenheden erachter schuilgaan. Laatst was in het nieuws dat er software is die met gezichtsherkenning kan bepalen of iemand homoseksueel is of niet. Het enige echter wat zo’n systeem kan herkennen is of iemand een stereotype homoseksueel is, en daarmee versterkt het ook weer die vooringenomenheid. Voor bedrijven wordt het noodzakelijk om opener te zijn over de vooringenomenheid van hun data en algoritmen. Data zeggen ook niet alles. Als je op basis van algoritmes in het recruitment wordt afgewezen, zou je om argumentatie moeten vragen, om uitleg over het algoritme. Als een recruiter dat niet kan, is hij af.’

Terug naar de lezers van dit interview, waarvan velen een LinkedIn-account hebben en werken bij een bedrijf of organisatie waar het oude economische denken de gang van zaken dicteert. Wat is je boodschap aan hen?

‘Wees kritisch over de digitale gereedschappen die je gebruikt, en werk waar mogelijk met andere. Dat voelt bevrijdend. Bevraag besluitvorming op basis van data. Als IT’er zou je binnen je organisatie het gesprek over het gebruiken van open source software tot stand kunnen brengen en je kunnen afvragen of je ethisch bezig bent. Vergeet ook niet dat er onlangs een IT’er is veroordeeld voor die sjoemelsoftware bij Volkswagen. Zorg dus dat je rekenschap kunt afleggen over dat wat je doet.’

Beeld: Marjolein Vinkenoog Fotografie

1. Tiny house

De huizenmarkt zit potdicht, in de Randstad kom je er niet meer tussen. Geen nood: tiny houses zijn helemaal fashion en nog betaalbaar ook. Met zo’n kleine 30 vierkante meter moet je wel wat spullen dumpen, maar dan heb je ook een ecovriendelijk, vaak nog verplaatsbaar huis. Als je het zelf bouwt kost het 25.000 euro, anders heb je voor 50.000 al een aardige hut. Zoals die van Marjolein Jonker, een paradijsje op aarde. In Alkmaar, Den Helder, Almere of Apeldoorn kun je helemaal los.

2. Autosharing

Al jaren lezen we over de deeleconomie, maar het is een verhaal van vallen (deelfietsen in Amsterdam) en soms opstaan (Uber?). Maar één heilige koe is al geslacht: de deelauto. Geholpen door de schaarste aan onbetaalbare parkeerplekken, kiezen twintigers en dertigers in grote steden steeds vaker voor autosharing. Binnenkort elektrische gezinsauto’s, waar je met meer dan twee personen ecovriendelijke tochtjes van 200 kilometer kunt maken.

3. Kijk naar Cuba

Relativering van je eigen gejammer over je salarisstrookje lukt het best als je het met collega’s in andere landen vergelijkt. Cubaanse dokters verdienen gemiddeld 30 euro per maand. Daar krijgen ze wel gratis medische zorg en een zak zwarte bonen voor, maar voor de rest moeten ze zich maar zien te redden. En dan worden ze ook nog voor zo’n hongerloon ingezet in landen als Brazilië en Zuid-Afrika, om daar de medische hulpverlening te ondersteunen.

4. Huiszweet

Lidmaatschap van een sportschool kan snel in de papieren lopen. Zeker met af en toe een personal trainer erbij (goed voor ego, minder voor bankbalans). Via YouTube kun je genoeg personal eye candy in huis halen en zo samen met hem, maar zonder gewichten of apparatuur, binnen tien minuten jezelf in het zweet werken. Verder kun je altijd nog hardlopen. Investeer in een paar goede schoenen en je kunt twaalf maanden aan de slag. Neem onderweg twee waterflessen mee als gewichten, en je hebt een total workout.

5. Jezus leeft

Nick Hornby vroeg zich in de hilarische roman How to Be Good af wat er gebeurt als je opeens besluit om alleen maar goed te doen. Alsof Jezus nu in jouw persoon op aarde rondloopt. Bij Hornby verandert de krenterige seksistische vader des huizes in iemand die zijn buren wil helpen. En die het speelgoed van zijn kinderen weggeeft aan arme kids verderop in de straat. Zo drastisch hoeft het allemaal niet, maar 80 procent van je garderobe weggeven aan een kringloopwinkel is een goede start bij consuminderen. Hoeveel fietsen heb je nodig? Hoe minder spullen, hoe makkelijker het leven.

6. Kamperen in de natuur

Dankzij de (nu nog) ultragoedkope vliegtickets maken we de ene citytrip na de andere. Sevilla, Porto, Firenze … Achteraf valt de rekening altijd tegen, want hotels en late night soupeetjes zorgen voor snel oplopende kosten. Verruil de stadsvervuiling voor kamperen in de natuur. Doe desnoods mindful met een eik, ga wandelen (kost niks) en geniet van je internetvrije dagen. Campings kosten niets, zeker buiten het hoogseizoen.

7. Genderbending normcore

Consumptie in de westerse wereld is de laatste dertig jaar gestegen, maar het gevoel van welzijn is al die jaren gelijk gebleven. Kopen van spulletjes maakt je niet duurzaam gelukkig. Na ‘ik heb niets om aan te trekken’ volgt in het ergste geval een bezoek aan de Primark. Plus bijbehorende milieuvervuiling en kinderarbeid. Maar het kan anders! Ontloop de fashion wedloop, ontsnap aan de tredmolen van acht collecties per seizoen en ga voor normcore. Basic en saai: even slikken, maar dan doorzetten. Als je ook nog uniseks gaat, ben je helemaal bijdetijds genderbender bezig.

8. Salarisstress

Sommige mensen zien enorm op tegen het jaarlijkse ritueel van het functioneringsgesprek. Niet alleen moeten ze hun functioneren verantwoorden, het is ook het meest geschikte moment om salarisverhoging binnen te slepen. Hetzij door een iets veranderde functieomschrijving, hetzij door een exceptionele performance. Vermijd de stress en vraag gewoon MINDER geld. Of regel dat alle mannen die te veel verdienen ten opzichte van hun vrouwelijke collega’s, voortaan minder krijgen. Is die schichtige discussie bij de koffieautomaat ook voltooid verleden tijd. En hoeven de dames geen kunstpenis en kunstbaard te dragen om hun rechtvaardige gelijk binnen te halen.

9. Avocado

Oh, wat is de avocado toch gezond! Een nieuwe Nederlandse restaurantketen heeft al internationale uitbreidingsplannen met zijn avocado-in-elk-gerecht-formule. Helaas is de avocado ook nogal duur, vooral om te produceren (veel water). Wie consumindert, moet voor meer lokale ingrediënten kiezen. En seizoensgebonden koken zorgt voor afwisseling in de keuken. Eigen appel eerst: Rutte III had het kunnen bedenken. Voeg wat pastinaak en wortel aan je dieet toe en je komt met minder salaris moeiteloos de winter door.

10. Kortingsbonnen met VOC-mentaliteit

Het Wilhelmus, de VOC-attitude: de Hollandse geschiedenis is weer helemaal terug in het nationale bewustzijn. Pas die veroveraarsmentaliteit toe op kortingsbonnen van alle supermarkten in je directe omgeving. Verzamel de kortingsfolders, exploreer de aanbiedingen en scoor maximale prijsverlagingen. Vergeet niet de dagmarkt en de plaatselijke Turkse of Marokkaanse groentewinkel: onmisbaar voor spotgoedkoop rijp direct eetbaar fruit. Online shoppen is voor consumeerderaars – je weet niet wat je in huis haalt, alleen dat het te duur is.

‘Na een conflict zijn mijn werkgever en ik uit elkaar gegaan en ben ik een coachingstraject begonnen. Sinds enkele maanden weet ik dat ik veel kenmerken van hoogbegaafdheid heb. Dat is een ingrijpend gegeven als je 46 jaar bent en om de zoveel jaar in arbeidsconflictsituaties terechtkomt.’ Aan het woord is Natascha, hoogbegaafd en werkzoekende. Dat zij per se haar achternaam niet in dit artikel wil, zegt volgens coach Rianne van de Ven veel over de gevoeligheid van dit onderwerp.

Van de Ven begeleidt mensen als Natascha in hun zoektocht naar passend werk. Ze vormen volgens haar een speciale groep omdat zij zich door slechts een klein gedeelte van de bevolking begrepen voelen. ‘Zij kunnen een dermate complexiteit aan, dat niet iedereen daar “bij” kan. Het zijn intense mensen die én veel ratio én veel emotie kennen. En dat goed in balans houden, vraagt om sterke zelfsturingsvaardigheden.’

Gehoorzamen

Hoogbegaafden zijn snel verveeld en hebben komen geregeld in conflict met hun werkgever. Ze voelen zich onbegrepen en worden vaak als te eigenwijs gezien. Zelfstandig kunnen denken is immers niet altijd een pluspunt in de ogen van Nederlandse leidinggevenden. Deze conclusies komen van het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen, dat eerder dit jaar de eerste studie naar werkloze hoogbegaafden publiceerde (zie kader).

Therapeut en coach Peter Spelbos schetst een unieke arbeidsproblematiek waarin de werkopvatting vaak niet strookt met wat er verwacht wordt. ‘Simpel gezegd: vele hoogbegaafden hebben het profiel van een zelfstandig opererende consultant, terwijl veel leidinggevenden en organisaties daar niet mee kunnen omgaan.’ Vanuit zijn praktijk IDEE begeleidt Spelbos mensen op het psychische vlak. Hij ziet dat werkgevers hoogbegaafden te eigengereid vinden. ‘Ze hebben liever medewerkers die gehoorzamen.’

Verzwijgen

Een grote misvatting is dat hoogbegaafden arrogant zijn, weet Spelbos. ‘Natuurlijk, ze hebben er wel iets mee, maar waar het hen vooral om gaat is kwaliteit en waarachtigheid.’ Het is een van de verkeerde denkbeelden over een groep die volgens Van de Ven geenszins homogeen is. Een aantal overeenkomsten ziet ze echter wel. Zo hebben hoogbegaafden uitdaging, afwisseling en veel autonomie nodig. ‘Ze hebben graag sparringpartners die op hetzelfde niveau denken en het is belangrijk dat zij zich mogen ontwikkelen.’

Solliciteren is voor veel hoogbegaafden een uitdaging. Maak je jouw exceptionele kwaliteiten wel of niet bekend? ‘Hier worstelen veel hoogbegaafden mee’, zegt Van de Ven. ‘Er zijn nogal wat misvattingen en vooroordelen over hoogbegaafdheid en je weet niet wat de gesprekspartner in het sollicitatiegesprek hierover weet.’ Voor de zekerheid verzwijgt Natascha haar bijzondere eigenschappen in zulke gesprekken. ‘Er heersen zo veel verkeerde aannames en onwetendheid dat ik hier niet over spreek.’

Natascha omschrijft zichzelf als een snelle, associatieve denker die ver vooruitkijkt en oplossingen ziet. ‘Waar ik tegenaan loop, is dat de collega’s en leidinggevenden niet zulke sprongen kunnen maken, waardoor er ruis en zelfs conflicten kunnen ontstaan.’ Qua werk heeft zij veel behoefte aan het creëren van haar eigen werkzaamheden. ‘Door te pionieren ontwikkel ik mijzelf het sterkst. Dit is niet altijd mogelijk binnen banen. Veel werkzaamheden gaan volgens een vast patroon en dan sluipt bore-out er snel in, met alle gevolgen van dien.’

Interessant voor deze buitencategorie is werk waarbij hun analytische capaciteiten, creativiteit en het nemen van de eigen verantwoordelijkheid tot hun recht komen, aldus Spelbos, zoals consultancy en adviseursfuncties, en vaak ook tweedemanposities. ‘Ze voelen zich prettig in losse werkomgevingen.’

Creatieve generalisten

Ondanks de soms pittige aanvaringen op de werkvloer wil Van de Ven benadrukken dat veel hoogbegaafden het prima doen. ‘Als er al sprake is van arbeidsmarktproblematiek, dan kun je dat samenvatten als: het moeten managen van de valkuilen van de an sich prachtige, positieve eigenschap.’ Ook Spelbos bevestigt dat deze groep kwaliteiten op velerlei gebied heeft. ‘Het gaat om vaak zeer creatieve generalisten. Ze willen hun ding kunnen doen, en dat is: analyseren, creëren en oplossen.’

Natascha is zich door coaching bewust geworden van haar denkvermogen. Ook leerde ze streven naar een optimale omgang met gesprekspartners om te achterhalen waar hun horizon ligt zonder die van haarzelf uit het oog te verliezen. ‘Heel veel kwartjes vallen nu en dat is dankzij het coachingstraject. Ik heb er alle vertrouwen in weer werk te vinden.’

Beeld: Maarten Pathuis

‘Als kind bracht ik uren door in onze knutselkamer. Daar kon ik kleien, timmeren, naaien en schilderen. Daar schreef, tekende, knipte en plakte ik elk jaar onze eigen skikrant, vlak voordat we op wintersport gingen. Het sprak voor zich dat ik naar de kunstacademie ging. Maar tekenen hoorde voor mij zo bij mijn kindertijd, dat ik als 19-jarige koos voor de richting fotografie. Geen kinderachtig geklieder meer, maar het serieuze werk. Vond ik. Dat ik net de eerste prijs had gewonnen in een fotowedstrijd hielp. Maar mijn hart lag er niet. Al snel was ik meer in de stad te vinden dan in de doka van mijn Brusselse kunstacademie. Ik gaf de strijd op. En koos voor iets radicaal anders: marketing.

Tussen mijn twintigste en dertigste werkte ik in commerciële functies in de reclamebranche en later de interieurbranche. Ik kreeg een Alfa onder mijn kont en droeg een mantelpakje. Maar keek al die tijd met scheve ogen naar de creatieven op kantoor. Mijn plaats was daar. Maar wie was ik om te denken dat ik dat kon? Toch kon ik mijn scheppingsdrang niet langer de kop indrukken. Rond mijn dertigste schreef ik me in voor een deeltijdopleiding creatief schrijven. Ik stopte met mijn verkoopwerk. Ik kreeg kinderen. Ik werd gevraagd om docent te worden bij de schrijfschool. Ik hielp nu anderen om te schrijven. En zette ook zelf de stap. Ik schreef een kinderboek dat ik illustreerde met mijn eigen pentekeningen. Ik vond een tweede uitgever. Ik stelde haar voor om mijn nieuwe boek ook zelf te illustreren. Ze zei: laat maar zien wat je kunt. Een week later stond ik alweer op de stoep. Met een schetsboek vol. De uitgeefster bladerde het door. Bleef één of twee keer hangen bij een pagina. Toen klapte ze het dicht. En zei: blijf jij maar lekker schrijven.

Ik keek naar de grond. Die lag bezaaid met het werk van gerenommeerde illustratoren. Ze werkten allemaal wel voor deze prestigieuze uitgeverij. En terecht. Technisch waren ze zo veel beter dan ik. Dat kon ik goed zien. Hoe haalde ik het ook in mijn hoofd? Ik moest me maar bij mijn leest houden: schrijven. Dat kon ik tenminste. En dat deed ik. Tien jaar lang. Artikelen, columns. En zestien boeken lang. Die allemaal werden geïllustreerd door anderen. Tot mijn volle tevredenheid. Hun illustraties waren altijd een cadeautje. Maar ik wilde meer. Misschien was focussen wel niet mijn sterkste kracht. Ik wilde ook tekenen. Maar wie zat daar op te wachten? Ik was een kunstacademie-dropout, een goedwillende amateur. Soms deed ik een poging om te tekenen, maar mijn probeersels belandden stuk voor stuk in de prullenbak. Ik had inmiddels een enorme schroom opgebouwd.

In de zomer van 2013 huurden we een huisje op het Franse platteland. In mijn koffer zat een boek van een creatieve duizendpoot: Danny Gregory. Hij had in de reclame gewerkt, was auteur, tekenaar en creatief trainer. Zijn boek had een lange, veelbelovende titel: The Creative License: Giving Yourself Permission to Be the Artist You Truly Are. Het stelde niet teleur. Ik kalkte de kantlijn vol met uitroeptekens. Ik onderstreepte zin na zin. Zoals deze uitspraak van trompettist Miles Davis. If I ever feel I am getting to the point where I’m playing it safe, I’ll stop.

Ineens snapte ik het. Als je iets moois wilt maken, dan moet je je comfortzone verlaten. En niet verwachten dat het in één keer perfect is. Dat was een andere zin die ik onderstreepte: Release your ego’s desire for perfection. En: There are no bad drawings. Gregory raadde aan om geen potlood te gebruiken, maar pen. Zodat je je lijnen niet kunt uitgummen. Ik stond op uit de stoel voor ons vakantiehuisje. Ik pakte het schetsboekje dat ik mijn koffer had gestopt. Ik liep de natuur in en stuitte op een ruïne. Ik begon te tekenen en ben niet meer gestopt. Ik veroverde een hoekje van de serre om te tekenen. Uiteindelijk werd de hele ruimte mijn atelier. Verboden voor mijn kinderen. Volgestouwd met tekenmaterialen. Elke ochtend als ik opsta organiseer ik er mijn eigen speelkwartier. Ik zet lijnen op papier. De ene lijn is mooier dan de ander. Maar het zijn allemaal tekeningen. Ik verslind grote pakken kopieerpapier. Zo houd ik de drempel laag. Mijn innerlijke criticus is een vaste bewoner van mijn atelier. Maar ik ben aan zijn aanwezigheid gewend. Nog steeds ben ik technisch niet de sterkste tekenaar. Maar tekenen is veel meer dan dat. Met tekeningen vertel je vooral een verhaal.’

ABN AMRO was een van de eerste die zich twintig jaar geleden op de toen nog lege zandvlakte van de Zuidas vestigde. De eenzaamheid duurde niet lang. Zoals gepland zijn er inmiddels honderden andere bedrijven samengeklonterd in het Amsterdamse zakencentrum.

Dat heeft veel voordelen, ziet ook ABN AMRO. De bank breidde zijn te krap geworden hoofdkantoor dit jaar uit met het circulair ontworpen paviljoen Circl. In twee restaurants en op het dakterras is iedereen welkom, ook de buren. Zo stimuleert de bank spontane ontmoetingen met andere Zuidasbewoners of bezoekers die interesse hebben in de circulaire economie. Een lange tafel in Circl is omgedoopt tot table d’hôtes, met één vast menu per dag. In het Franse concept deelt iedereen die aanschuift dezelfde tafel en dezelfde maaltijd. ‘Dat zorgt voor eenheid’, legt Petran van Heel uit. Hij is bouwkundig econoom bij ABN AMRO. ‘Kort geleden zat ik ineens naast jongens van Arcadis, die ook bezig zijn in de bouw. Dan heb je spontaan een gesprek waar zomaar iets moois uit zou kunnen komen.’

Sommige Zuidasbedrijven concurreren met elkaar, maar bankiers, advocaten en consultants werken ook veel samen. ‘Het is een econetwerk’, zegt Van Heel. Dan is het wel zo handig dat je even naar elkaar toe kunt lopen. ‘Facetimen kan iedereen, maar een kop koffie drinken is anders. Je wilt elkaar in de ogen kijken en de hand schudden.’

Toevallige ontmoetingen

Advocatenkantoor Baker McKenzie verliet daarvoor in 2006 het Amsterdamse Leidseplein, daar waar nu de Apple-store zit. De Zuidas was met één treinstop van Schiphol makkelijk te bereiken voor internationale cliënten. De advocaten konden bovendien niet meer om de reputatie van de Zuidas heen. Het ‘centre of excellence’, met alle topkantoren en talenten bij elkaar, dáár moest Baker McKenzie bij zitten.

Dat vond het kantoor vooral belangrijk voor de juniors, vertelt Valérie van den Berg, counsel bij Baker McKenzie. Zij kunnen bijvoorbeeld makkelijk naar de gezamenlijke Law Firm School op de Zuidas en lopen elkaar tegen het lijf in stamkroeg Olivers. ‘Daar zoeken ze elkaar elke vrijdagavond weer op of ze vieren Oktoberfest.’ Dat contact is fijn, want ze delen veel, zoals de mentaliteit work hard play hard, beschrijft Van den Berg. ‘Ze werken allemaal net zo hard en vinden het net zo zwaar en net zo leuk.’

De advocaten van Baker McKenzie doen dankzij nieuwe technologieën ondertussen wel zaken over de hele wereld en werken ook weleens een dagje thuis. Maar toch blijft face-to-facecontact belangrijk, zegt Van den Berg: ‘Als ik een cliënt heb in Brazilië, ga ik een weekje langs. Je krijgt pas een klik met iemand als je twee meter van elkaar af bent. Daarna kan het contact voor 90 procent prima weer digitaal gebeuren.’

Business Club

Ook de grote bazen op de Zuidas vinden het handig dat ze bij elkaar in de buurt zitten. Ze zien elkaar bijvoorbeeld zes keer per jaar op exclusieve netwerkevenementen van de WTC Amsterdam Business Club, met 600 leden, voornamelijk directeuren.

De directeuren leggen er nieuwe contacten, maar niet op het niveau van de kaartjesschuivers, omschrijft Godfried Scholvinck, manager van de club. ‘Dus niet dat je meteen vertelt wat je komt halen, maar leuke gesprekken over wat iemands business eigenlijk is.’ Genodigden krijgen vooraf de gastenlijst te zien en kunnen laten weten of ze iemand willen ontmoeten. Scholvinck stelt hen op het feestje met een warme introductie aan elkaar voor. ‘Dan ontstaan er mooie connecties.’

Maar liefst 80 procent van Nederlandse medewerkers vindt dat het aloude beoordelingsgesprek zijn langste tijd gehad heeft, aldus het jaarlijkse benchmarkonderzoek van hr-dienstverlener Raet. Ruim een op de vijf wil er het liefst helemaal van af. Wel wil een groot deel (41 procent) op regelmatige basis feedback op het eigen functioneren ontvangen. Volgens de benchmark zijn deze uitkomsten gelijk voor de verschillende generaties.

Generatie Y gedijt goed bij continue performance feedback, zo valt momenteel veel te lezen. Andere generaties moeten er niet aan denken om afgerekend te worden op de prestaties.

Nieuw ontslagrecht

Het moet dus anders met de cyclus van functioneringsgesprekken en de afrondende, jaarlijkse beoordeling. Maar kunnen we er ook van af? ‘Als je roept: schaf het maar af, dan kan dat dus juridisch echt niet’, zegt mr. Ilma van Aalst, advocaat arbeidsrecht. De beoordeling als zodanig is niet vastgelegd in wetgeving, maar is wel een vereiste in het nieuwe ontslagrecht.

‘Vroeger kon de werkgever kiezen voor een ontslagprocedure via het UWV of via de kantonrechter’, vertelt Van Aalst. ‘Maar sinds 1 juli 2015 geldt het nieuwe ontslagrecht waarbij de kantonrechter in geval van onvoldoende functioneren de enige optie is.’ De oude route via het UWV vereiste adequate dossiervorming waarbij de werkgever diende aan te tonen dat aan de betrokken medewerker voldoende ruimte was gegeven zich te verbeteren. Omdat het daar in veel gevallen aan ontbrak, kozen werkgevers meestal voor de juridische route via de kantonrechter, met een minder strikte weging van gevolgde procedures.

‘Nu geldt bij de kantonrechter wat eerder bij het UWV gold’, legt Van Aalst uit. Als bijvoorbeeld disfunctioneren speelt, zal aangetoond moeten worden dat dit besproken is, dat een verbetertraject is aangegaan met duidelijke doelstellingen en dat ook mogelijkheden zijn gecreëerd voor de medewerker om zich te verbeteren. ‘Je ontkomt dus niet aan beoordelen’, concludeert zij.

Lerende organisatie

Volgens hrm-adviseur Kenneth Horsch is de beoordeling onderdeel van een cyclus. ‘Het beoordelingsgesprek kan nooit een verrassing zijn voor de medewerker’, zegt hij. De beoordeling is volgens hem een ijking van periodiek gevoerde functioneringsgesprekken. ‘Het functioneringsgesprek heeft ook een formeel karakter en geeft aan hoe partijen tegenover elkaar staan. Zo’n gesprek is een kans om voor beide partijen duidelijk te maken wat de verwachtingen zijn, hoe je die concreet maakt en tot welke resultaten die moeten leiden.’ Als dat van twee kanten komt, kunnen geen verrassingen ontstaan. ‘Je kunt dan bepalen of de doelen die je als organisatie hebt wel in lijn liggen met je personeel.’

Maar zo eenvoudig werkt de praktijk niet. ‘Het komt te vaak voor in organisaties dat men elkaar niet durft aan te spreken, en als dat al gebeurt op een totaal verkeerde toon’, zegt Horsch. ‘Dan laat men emoties meespelen of spelen politieke belangen een rol.’ Volgens hem moet je een lerende organisatie hebben. ‘Dat moet je cultuur zijn: ongeacht iemands leeftijd of (hiërarchische) positie, iedereen blijft zich ontwikkelen. Vanuit dat standpunt moet je ruimte geven aan de ontwikkeling van de medewerker.’ Feedback geven en beoordelen past daar prima in.

Cultuur

Dat we moeilijk met feedback omgaan zegt ook Bas van de Haterd, zelfstandig organisatieadviseur. ‘Face to face kunnen we dat heel slecht. Als je voelt dat je unfair behandelt wordt, vertrek je. Jongere generaties vinden het prima om afgerekend te worden op prestaties, op wat je bijdraagt, maar dat moet dan wel eerlijk gaan.’

Wat in veel gevallen ontbreekt zijn heldere organisatiedoelen. ‘Alles wat je laat meewegen in de beoordeling wordt vanzelf de cultuur.’ Als je collegialiteit waardeert en dus benoemt, wordt het vanzelf voor iedereen belangrijk. ‘Neem een organisatie waar niemand experimenteert, innoveert’, noemt Van de Haterd als voorbeeld. ‘Als iemand iets probeert en het mislukt, en daarom een kruisje achter zijn naam krijgt, laat je het de volgende keer wel uit je hoofd. Maar krijg je geen salarisverhoging omdat je nog nooit wat hebt geprobeerd, dan zal vanzelf het experimenteren toenemen.’ Organisaties krijgen daarom de medewerkers die ze verdienen.

Technologie kan het proces van samenwerken en feedback geven enorm ondersteunen, vindt Van de Haterd. ‘Eigenlijk kunnen collega’s het beste bepalen hoe jij functioneert. Bedenk daarbij dat productieve mensen niet per se gelukkig zijn, maar gelukkige mensen zijn wel productiever. Een compliment krijgen helpt, stimuleert. Ook een compliment geven levert een positieve ervaring op. Zo werkt dat in de hersenen, daar word je blij van.’

Intermediair Magazine is een uitgave van de Persgroep Online Services in Amsterdam. Op de artikelen en beelden rust auteursrecht. Overname is alleen toegestaan met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Aan dit nummer werkten mee: Michael van Dorp, Anton van Elburg, Dirk Koppes, Marianne Lucieer, Jan Meijroos, Peter Olsthoorn, Maarten Pathuis, Boudewijn Smid, Mirjam Streefkerk, Hedwig Wiebes

Art Direction: rdesign en Esther Velrath

Extra beeld: ANP, Getty Images, Hollandse Hoogte, Shutterstock 

Techniek: Browser Magazine

Redactie: redactie@intermediair.nl

Adverteren in Intermediair Magazine:
020 204 2200
customerservice@persgroep.nl

Vragen en opmerkingen:
020 204 2200
helpdesk@intermediair.nl

Technische gegevens advertenties:
020 204 2727

Wil je Intermediair Magazine elke week ontvangen in je mailbox?