1. Doe de Donald

Ontken dat je verloren hebt. Denk zoals Trump. Verloor hij de popular vote en kwamen er veel minder mensen naar zijn inauguratie, vergeleken met Obama? NEE. Het plein bij de inauguratie was propvol. De foto’s en de stemcijfers kloppen niet, het systeem is vervalst, de commissie is tegen hem. Vereist enige bord-voor-de-kopmentaliteit, maar je torenhoge ego wordt niet aangetast. En dat die projectmanagementgroep jou niet als voorzitter kiest, is toch hun verlies? Niet dan?

2. Headspacen

Even een timeout. Als de schok van het verlies nog rauw is, is de behoefte aan geestelijke verkoeling groot. Mindfulness staat voor velen gelijk aan wat vroeger geitenwollensokkenprietpraat was, maar mediteren via de Headspace app kost maar tien minuten en het begrip chakra blijft taboe. De zijdezachte Britse stem van Andy Puddicombe verleidt je tot een innerlijke fata morgana. Elf miljoen gebruikers gingen je voor.

3. Statusverlies compenseren

Grote kans dat je in deze zzp-tijden je baan of een klus kwijtraakt. Filosoof Alain De Botton constateert dat vooral het statusverlies zo hard aankomt: wie ben ik zonder baan? Mensen kijken voornamelijk naar een klein deel van jou om te bepalen wat jij waard bent. De Bottons oplossing: probeer niet anderen ervan te overtuigen dat jij echt wel de moeite waard bent, maar omring je met mensen die jou als persoon willen leren kennen, niet als die succesvolle accountant of communicatieknaller.

4. Pindakaas van Presley

Bij verlies mag je je (tijdelijk) terugtrekken in je kindertijd. Verwen je zelf met een guilty pleasure die fysiek veel schade aanricht. Zoals de pindakaas-met-banaantosti van Elvis Presley. Gegarandeerd misselijk van dit calorieënbombardement, maar toch lekker. Desgewenst kies je voor tomatensoep met balletjes, spinazie à la crème of chocolademousse.

5. Omarm je inner Oprah

‘Beleef het verlies bewust. Dompel jezelf onder in verdriet. Omarm het verdriet. Als je verdriet probeert weg te drukken, komt het later vaak heftiger terug.’ Zo mooi als Coaching Nederland hadden we het niet kunnen formuleren. Boeddhisten hebben het over ‘de eerste edele waarheid’ accepteren. Laat die tranen maar komen en fantaseer dat je bij tante Oprah Winfrey je leed kunt uitstorten. Pfff, dat lucht op!

6. Hergroepeer als een Napoleon

Zoals een wereldkampioen nooit eeuwig numero uno blijft, zo is een verliezer niet eeuwig tot loserdom veroordeeld. Reconstrueer eerst wat er misging met je sollicitatie/deal/verkiezing/date. Vraag direct betrokkenen om uitleg en maak duidelijk dat je van je fouten wilt leren. Iedereen verliest, het is geen schande! Daarna ga je hergroeperen, en zet je als een Napoleon een nieuwe aanval in vanaf de flanken. Elk Tweede Kamerlid ziet wetsvoorstellen of coalities sneuvelen en moet dan via een omweg zijn zin zien te krijgen. Na de analyse van je bloopers sta je bij de volgende sollicitatie/deal sterker in je schoenen.

7. Schrijf een brief

Als je in je verlies blijft hangen, helpt het vaak om een brief aan een vertrouwenspersoon te schrijven. Liefst met de hand (kroonpen en inkt leveren bonuspunten op), zodat je tergend langzaam je gedachten op papier zet. Of je dit epistel uiteindelijk verstuurt, maakt niet uit. Je kunt je gedachten dus ook aan Napoleon, Steve Jobs, Gandhi of Trump richten.

8. Doorgaan als Roger Federer

Mensen hebben een beperkte hoeveelheid empathie. Collega’s zullen je na je verlies een tijdje ontzien, zodat je je wonden kunt likken. Maar huiliehuilie gaat snel vervelen, dus pak de draad op en ga onverstoorbaar verder. Het zal je veel respect opleveren, net zoal Roger Federer in zijn ‘droge’ periode.

9. Pingpongen met je neefje of met de Jessias

De menselijke geest behoeft endorfine en adrenaline om fysiek en mentaal in beweging te blijven. Creëer kunstmatige euforie door een wedstrijd te regelen, die je 100 procent zeker wint. Tafeltennissen met je neefje. Of met Jesse Klaver, want die heeft altijd weer nieuwe kiezers nodig en zal dus jullie wedstrijd verliezen. Game, set and rematch. 

10. Durf te leven

Amerikanen nemen een ondernemer die nog nooit bankroet is gegaan niet serieus. Als je altijd risico’s uit de weg gaat, zesjes haalt en braaf je targets haalt, kom je niet veel verder in het leven. Pas als je buiten de gebaande kaders stapt, pas als je een uniek recept voor je restaurant bedenkt, overschrijd je grenzen. Jij bent geen loser, je zit even in een tussenfase. Dus: vier je verlies, draag het uit bij sollicitaties en onderhandelingen, mensen zullen je ervoor respecteren. De meeste startende ondernemingen klappen binnen een jaar, bijna niemand haalt zijn rijbewijs in één keer. Bestel champagne en bejubel je blooper. Over maximaal vier jaar zijn er weer Tweede Kamerverkiezingen.

Korpschef Erik Akerboom vertoont de onverstoorbaarheid van de gezaghebbende rationalist die de Nationale Politie nu nodig heeft. Een ander type dan voorganger Gerard Bouman, naar wiens optreden inzake de ondernemingsraad een onderzoek loopt. 

Elf procent van de politie is hoger opgeleid, tegenover 35 procent van de hele beroepsbevolking. Wat vindt u hiervan?

‘Wij werken in een complexe omgeving die om andere specialismen en kennis vraagt. De wijkagent werkt meer in een netwerk met hoger en middelbaar opgeleiden zoals bestuurders en hulpverleners, en vormt daarin vaak zelfs de spil. En ook de positie van wijkagent op internet wordt prominenter. Dat allemaal vaak in gespannen situaties met criminaliteit en onveiligheid. Dit vereist competenties, kennis en vaardigheden die er niet om liegen. Wij gaan de komende jaren honderden specialisten aannemen in de arbeidsmarkt van hbo- en wo-afgestudeerden; bachelor- en master-instromers. Voor geüniformeerde functies, maar ook voor specialismen zoals financieel, cyber en forensisch speurwerk.’

Naar een intelligentere politie?

‘Naar een andere politie. Neem ICT en data. Voor opsporing moest je vroeger goed kunnen achtervolgen, nu moet je met data kunnen omgaan. Dat vereist andere opleidingen. Deze kennis en kunde is deels al aanwezig en deze collega’s stromen versneld door. Maar we willen ook met honderden hbo’ers en wo’ers uitbreiden. Wij zoeken mensen met een studie als bestuurskunde, veiligheidskunde, criminologie of bedrijfskunde. Belangrijk daarbij is een groot leervermogen om te kunnen doorgroeien. En specifieke afgestudeerden in de domeinen financiën, forensisch en cyber.’

Inge Philips, uw cyberchef, vertrok naar Deloitte en beweerde daar meer specialisten (120) en armslag te hebben dan bij de politie. Klopt dat?

‘Ons Team High Tech Crime telt al ruim honderd mensen, en wij krijgen nog eens tien cyberspecialisten in elke eenheid, naast de specialisten die al werken bij recherche en klassieke politie. Wij groeien de komende vier jaar al met honderd collega’s specifiek voor cyber per jaar, maar ik wil er nog 250 extra bij. Want tegenwoordig laat iedere vorm van criminaliteit een digitaal spoor na.’

Wat kost dat? Kunt u concurreren?

‘Een ton per medewerker, dus 25 miljoen per jaar, plus werkplekken en spullen. Flink geld. We concurreren als een van de interessantste werkgevers voor wo- en hbo-mensen. Dat komt door de zingeving van het politiewerk, waakzaam en dienstbaar zijn aan de rechtstaat. Werken wordt op veel plekken saaier, maar bij ons zeker niet.’

Maar Inge Philips vertrok en noemt alles bij Deloitte beter…

‘Als mensen goed zijn, maken ze carrière. Ik juich het toe dat goede krachten zoals Inge Philips een andere baan kiezen. Zelf ben ik ook enkele keren elders gaan werken. Daar leer je hartstikke veel van. Mensen komen vaak ook weer terug, met nieuwe, waardevolle kennis. En cyberspecialisten, ook bij Fox IT en de AIVD, gaan niet voor het meeste geld. Ze gaan voor interessant werk. Dat is onze attractie.’

Ik sprak een hightech rechercheur die zijn baan bij een IT-gigant opgaf voor de politie, met een veel lager salaris. Maar hij is gedesillusioneerd over het gebrek aan samenwerking en slagkracht en over te veel hiërarchie. Niet goed georganiseerd?

‘Misschien juist té goed georganiseerd. We hebben veel functies te nauw beschreven en begrensd, en procedures bedacht waardoor politiemensen zich bekneld voelen in hun werk. Criminelen houden zich niet aan onze organisatievormen. We moeten veel flexibeler worden de komende jaren en met de buitenwereld kunnen meebewegen. Sneller reageren en teams en competenties bijeenbrengen, meer ruimte krijgen en nemen in netwerken. Daar moeten ook vakbonden aan willen meewerken.’

Meer vrijheden nodig, maar anderzijds druk op u vanwege problemen met agenten, waaronder corruptie?

‘Je hebt precies ons dilemma te pakken. De politie is een enorme informatiefabriek met gigantische hoeveelheden data. De toegang daartoe is al omvangrijk en zal uitbreiden. Alle 30.000 agenten buiten hebben met smartphones toegang tot alle bureausystemen, om ook mobiel snel te kunnen handelen. Redelijk uniek in de wereld. Maar ook de kwetsbaarheid neemt toe, want data vormen ook handelswaar voor criminelen. Integriteit en bewustzijn in de omgang met data is wel hét thema voor het politiewerk in de komende jaren.’

Hoe doet u dat? Er verschenen al de nodige incidenten in de media.

‘Het aantal incidenten neemt niet toe, maar dat lijkt zo want er wordt heftiger op gereageerd, ook in de media. Wij brengen onze incidenten zelf naar buiten en deze krijgen daar buitengewoon veel aandacht. Van banken of Shell hoor je weinig kwesties, want die kennen die transparantie niet. We moeten toegang tot systemen absoluut nog beter regelen. Mensen beter screenen en vooral elkaar aanspreken; wie uit de bocht vliegt, op een harde manier.’

Wat doet u in harde zin om lekken te voorkomen? Het gebruik van systemen beter controleren bijvoorbeeld? Sociale controle?

‘De draaischijf van een betere omgang met data is bewustwording door onderlinge gesprekken: achter de computer en in de auto; met leidinggevenden en tussen leidinggevenden onderling. Je collega aanspreken op goede omgang met data. Je mag niet zomaar je buurman natrekken. Dat bewustzijn blijft achter bij de razendsnelle ontwikkeling.’

Als burgers fouten maken, straft de politie. Maar u denkt informatiemisbruik zacht op te lossen. Dat ging toch fout met de lekkende Wilders-beveiliger?

‘Integriteit is de basis van politiewerk. Elk integriteitsincident is een klap in het gezicht van de hele politie. Dus integriteitsschendingen pak ik keihard aan, van hoog tot laag. Als iemand bewust lekt, moet ‘ie snel naar de uitgang en worden vervolgd. Maar bij slordigheid en onverantwoord gebruik is elkaar aanspreken effectiever. Leidinggevenden moeten het oppakken. En bij signalen van rechercheonderzoek grijpen we snel in. We investeren daarin.’

Waarin? Hoe?

‘De komende vier maanden spreek ik met alle leidinggevenden in korte sessies over integriteit, maar ook over andere kwesties als diversiteit en etnisch profileren. Hoe spreek je elkaar aan? Waar moet je op letten? Welk beeld hebben zij van integriteit? Cases delen, controlemechanismen aanscherpen. We drukken op alle knoppen om tot verbetering te komen.’

U gaat meer gekleurde leidinggevenden benoemen. Amsterdam wil zelfs dat 50 procent van de agenten een migratieachtergrond heeft. Gaat die positieve discriminatie niet ten koste van kwaliteit?

‘Het gaat altijd om kwaliteit, de beste man/vrouw op de juiste plek. Maar onze herkenbaarheid kan beter, met een juiste afspiegeling. De ambitie is dat de instroom van collega’s met een migratieachtergrond landelijk 25 procent wordt. In steden zoals Amsterdam meer en in Friesland en Limburg minder. Deze collega’s brengen kennis mee van andere culturen waarvan wij meer kennis in huis moeten krijgen. We nemen vijftienduizend mensen aan in de komende tien jaar, dus ook kwantitatief is diversiteit nodig. Je moet niet alleen met blanke mannen surveilleren of heimelijk observeren in wijken die voor 90 procent allochtoon zijn.’

Als je 100 procent blanke, goed opgeleide mannen en vrouwen inzet, wordt het politiewerk dan minder gedaan?

‘Het politievak gaat om zintuigen inzetten, om kennis, uiterlijk en culturele bagage. Op al die factoren scoren we beter als we meer divers zijn. Neem de Erdogan-Gülenverhoudingen, de Koerdische groepen, verschillende moslimrichtingen, het aanspreken van de Marokkaanse gemeenschap. Die kennis hebben we nodig, want dan acteren we beter. Het is onze politie voor iedereen. Meer diversiteit zal ook leiden tot een betere dialoog binnen het korps over zaken als etnisch profileren. En het zal leiden tot een verandering in de politiecultuur zoals we dat ook gezien hebben bij de vele vrouwen en zij-instromers die inmiddels in ons korps werken.’

Doemt met meer andere culturen niet een extra probleem op met integriteit?

‘We moeten niet naïef zijn. Het zal niet van een leien dakje gaan, want diversiteit brengt op allerlei terreinen soms culturele en religieuze verschillen. Je moet daarmee leren omgaan, ook qua normen en waarden. Er mag geen misverstand zijn over de norm. Vandaar ook de dialoog. Turk of Marokkaan, dat maakt niet uit, dit is onze norm.’

Zijn er met hen al meer problemen met integriteit en verwacht u een toename?

‘Nee, die zijn er niet en ik verwacht ze niet. Ik verwacht wel ingewikkelde dilemma’s voor politiemensen zelf en de leiding. Bijvoorbeeld met de familiecultuur en loyaliteit in de Turkse en Marokkaanse samenleving. Makkelijker wordt het niet. Als je als Erdogan-aanhanger een aangifte opneemt van een Gülen-aanhanger, vraagt dat om extra aandacht.’

Kun je niet beter besluiten om dat niet te importeren?

‘Nee, de maatstaf is professionaliteit en die brengen we al onze politiemensen bij. Die culturele verschillen en opvattingen mogen geen rol spelen in de handhaving. Diversiteit is een hartstikke belangrijk onderwerp voor ons, geen managementkunstje. De verkleuring van de samenleving gaat door, en door erop in te spelen worden we effectiever.’

De bewaking van Wilders werd u afgenomen en overgedragen aan het leger (BSB). U spreekt van politisering?

‘Ja, politie staat meer en meer op de politieke agenda en dagelijks op voorpagina’s. Tweede Kamer, gemeenteraden en media vinden veiligheid veel belangrijker. Daar ben ik blij om, maar voor mij tellen de feiten en niet het beeld dat ontstaat uit de aandacht voor incidenten.’

Heeft u last van de problemen bij het ministerie van Veiligheid & Justitie? Moet de politie weer naar Binnenlandse Zaken?

‘De politie moet met ieder departement kunnen werken, maar de timing is belangrijk. De politie is meer dan even een pion verzetten tijdens de formatie. Wij willen nu rust en duidelijkheid over welke minister over de veiligheid gaat, ook bij crises.’

Moet de centralisatie teruggedraaid worden?

‘De centralisatie naar één politie is een megaklus met 65.000 mensen en systemen, waarbij 230 miljoen bespaard is. Dat wordt vergeten. Maar het lijkt op enkele punten te ver doorgeslagen. In de tweede ronde gaan we politiemensen in de wijk meer ruimte geven, lokale chefs ook. We gaan vragen wat hen belemmert, en echte euvels proberen op te lossen. Kleinschaligheid werkt het best, maar met behoud van het nationale korps dat informatie deelt en snel opschaalt bij grote operaties.’

Wat wilt u bereiken?

‘Meer mensen in de wijk, flexibeler, maar ook snel kunnen opschalen bij grote problemen. Ook meer hoger opgeleiden; er lopen al hbo’ers op straat. Ten derde beter in cyberspeurwerk worden. Ook moet de investering in IT van 12 naar 15 procent van het budget, dat betekent ongeveer 150 miljoen extra. Ten vijfde individuele agenten betere zorg bieden bij problemen.’

En vertrouwen bij burgers vergroten?

‘Van die aandacht voor incidenten kom ik niet meer af. Dat geeft wel druk, maar nog steeds heeft 70 procent van de bevolking een groot vertrouwen in de politie. Mensen willen graag politie in de wijk. De prestaties zijn op niveau gebleven en zelfs verbeterd als je kijkt naar de traditionele criminaliteit. Dat vind ik het allerbelangrijkste van de afgelopen periode, ondanks de reorganisatie.’

Hebt u het gevoel dat wellicht ineens de spanningen in de samenleving kunnen toenemen, met meer harde confrontaties en escalatie?

‘Door druk in de samenleving die onmiskenbaar toeneemt, meer onzekerheid en ongenoegen met social media kan het inderdaad sneller ontvlammen. Berlijn, Parijs en Brussel tonen aan hoe dat kan uitpakken. De politie loopt soms al met lange wapens door Amsterdam, dat was tien jaar geleden nog ondenkbaar. Ook daarom moeten onze thermometers beter worden en moeten we met meer en hoger opgeleide mensen in wijken werken.’

Vacatures

Hoewel hij zich niet honderd procent voelt, stelt Niels Schuddeboom voor om buitenshuis te lunchen. Dat geeft zijn vrouw de ruimte om met zijn zoon van 1 de stad in te gaan. Het kost hem even moeite om de drempel te slechten, maar de drempelhulp biedt uitkomst. Nadat hij aanschuift, is zijn spasme en rolstoel snel vergeten. Voor je het weet, hang je aan zijn lippen.

Schuddeboom is een verhalenverteller, maar kan ook goed luisteren. Zijn communicatietalent, in combinatie met zijn innovatielust en doorzettingsvermogen, heeft hem ver gebracht. Hij groeide uit tot een adviseur in de zorg op hoog niveau. Hij oogst veel lof voor wat hij teweeg kan brengen. Zo kreeg hij eind vorig jaar een lintje voor verdiensten en mocht hij naar de Nieuwjaarsontvangst van de koning. Verder stelde het Ministerie van Volksgezondheid een naar hem genoemde ‘Shakingtree Award’ in, een prijs voor mensen die de zorg opschudden met humor en creativiteit. Schuddeboom inspireert mensen.

Je bent een avontuurlijk ingesteld type. Al op je zeventiende ging je uit eigen beweging naar Australië om van de Paralympics verslag te doen, terwijl je toen nergens als journalist werkte. Hoe kreeg je dat voor elkaar?

‘Ik heb alles zelf geregeld: de reis, de assistentie voor de zorg en opdrachtgevers zoals NOC*NSF, de Arnhemse Courant en de stadsomroep Arnhem. Toen ik daar eenmaal was, vroegen ze me ook nog om een ANP-verslaggever te ondersteunen.’

Hoe diep zit dat zelf je eigen beslissingen willen nemen?

‘Als twintiger woonde ik in de zorggemeenschap Het Dorp in Arnhem. Een teamleider zei: “Iedereen die hier woont heeft psychosociale hulp nodig, komma, dus jij ook, punt.” Dat betekent dus letterlijk: wij bepalen wat jij nodig hebt. Dit was de druppel die de emmer bij mij deed overlopen. Ik heb daarna Het Dorp verlaten.’

Ook wat jouw werk betreft neem jij graag zelf het initiatief. In het begin was je een echte jobhopper … 

‘Ik heb nooit officieel gesolliciteerd. Als ik in een brief over mijn beperkingen vertel, levert dat spanningen op. Doe ik het niet, dan schrikken ze zich een hoedje als ik aanbel.’

Hoe kwam je toch aan werk? 

‘Door eerst relaties aan te knopen en mijzelf vervolgens naar binnen te praten of gevraagd te worden. Tijdens een lunch met toenmalig minister Piet Hein Donner van Sociale Zaken zat ik naast de communicatiedirecteur van Crossover, een kenniscentrum over jongeren, handicap en werk. Het klikte. Hij vroeg mij te gaan werken als online communicatieadviseur.’

Na die baan ben je zelfstandige geworden. In 2010 startte je Shakingtree Interventions. Hoe heb jij je ontwikkeld van communicatie- naar organisatieadviseur?

‘Geleidelijk. Aanvankelijk gaf ik socialmedia-advies aan zorgorganisaties. Maar ik kwam erachter dat ik mensen leuker vind dan knoppen. Lezingen over mijn ervaringen met de zorg gaven mij heel veel energie. En zorgorganisaties stelden mijn verhalen op prijs. Dankzij mijn ervaringen stel ik vragen die geen consultant stelt. Later merkte ik dat ik, door de juiste vragen te stellen, zorgorganisaties kan helpen. Bijvoorbeeld bij het versnellen van veranderingen. Ik ging aan de slag met groepen mensen. Later ben ik ook het Ministerie van Volksgezondheid gaan adviseren, bijvoorbeeld over e-health.’

Waarom vind je het goede gesprek in de zorg zo belangrijk? 

‘In een echt gesprek is tijd om stil te staan bij hoe het gaat. Dan ontstaat ruimte voor oplossingen.’

Dat je zo ver bent gekomen dank je ook een beetje aan de techniek, toch?

‘Zeker. Voor een opleiding Appreciative Inquiry – via vragen nagaan waarom iets goed gaat – moest ik naar Leuven, maar dat was voor mij geen optie. Ik heb toen geregeld dat een robot namens mij naar die cursus ging. Zo kon ik er, via mijn computer, toch live bij zijn. En dankzij crowdfunding kreeg ik 831 mensen zover om mee te betalen aan een rolstoelbus. Dit lukte door een combinatie van mijn verhaal, mijn netwerk en de energie die ik erin stak.’

Wat was je verhaal?

‘Ik had een zoon gekregen die ik de wereld wilde laten zien. Dat sprak mensen aan. Ook wilden mensen mij graag helpen, omdat ze zagen hoeveel planning en tijd het vergde om met het openbaar vervoer ergens te komen.’

Hoeveel energie heeft het gevergd? 

‘Het heeft mij vijf weken fulltime werken gekost om mensen voor die crowdfunding te mobiliseren.’

Hulpmiddelen en moderne technologie kunnen het gemakkelijker maken om mee te draaien in de maatschappij. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat meer mensen zoals jij hier toegang toe hebben?

‘Een hulpmiddel zoals de beugel voor mijn laptop bij mijn bed is nu nog gereguleerd en wordt geleverd door leveranciers met een monopolie. Dat kost een fortuin, ook vanwege de vele voorschriften die gelden. Naar die regelgeving moeten we kritisch kijken. Ook kunnen we veel meer hulpmiddelen op maat maken, bijvoorbeeld met een 3D-printer. Broedplaatsen zoals het Permanent Future Lab van Seats2meet Utrecht kunnen daarbij helpen.’

Jij regelt dingen het liefst zelf, zeker ook jouw zorg. Waarom is dat laatste zo belangrijk voor je? 

‘Omdat ik wil bepalen wat de inhoud van de zorg is. Als ik dat door een bureau laat doen, dan krijg ik te maken met de opvatting van wat zij goede zorg vinden.’

Wat is goede zorg? 

‘De essentie van zorg zit in de relatie. Het gaat mij niet zozeer om: kan ik drie of vier keer per week douchen? Belangrijker vind ik: word ik gezien? Vraagt een zorgverlener hoe het met mij gaat? Als dat zo is, kan ik het beter verdragen als ze een keer onhandig doen. Zorg ontvangen ervaar ik als zwaar. Een relatie maakt dat lichter. Met kwinkslagen verleid ik zorgverleners om iets voor me te doen. Goede zorg zit in de details. Het gaat over elkaar verstaan, over taal. In mijn zorgplan staat nu: “Het gezin beschikt ook over een klein Schuddeboompje: houd daar rekening mee.” Dat zegt veel.’

Is de mentaliteit in de zorg minder belerend dan destijds in Het Dorp?

‘We gaan wel de goede kant op. We kijken nu meer naar wat mensen willen. Ik denk dat internet daar een positieve rol in speelt. Het is eenvoudiger geworden om een issue in de zorg aanhangig te maken. Jammer genoeg maakt het nog wel uit wie dit doet. Als je Hugo Borst heet, gaat het sneller.’

Toch vindt de politiek het moeilijk het aan de burger over te laten. Een voorbeeld is het Persoonsgebonden Budget (PGB), onmisbaar voor mensen zoals jij, maar ook een enorm hoofdpijndossier.

‘Politiek gaat te veel over geld en incidentenbestrijding. We moeten ons vaker afvragen wat mensen op lange termijn nodig hebben. Hoe willen we dat het gaat werken? De essentie van het PGB is het kiezen van je eigen hulptroepen.’

Jouw geschiedenis kenmerkt zich door de onvoorstelbare hoeveelheid paarse krokodillen, omdat je niet in een hokje past. Hoe ga je daarmee om? 

‘Ik wind me niet overal meer over op. Dat is de belangrijkste beslissing in mijn leven. De wijzende vinger schept afstand. Ik probeer de relatie in stand te houden en de humor niet te verliezen. Ik ga de dialoog aan en voer goede gesprekken. Ik heb leren dansen met het systeem.’

Kun je met alle tegenslagen zo omgaan? Ook met de diagnose kanker die je vorig jaar hebt gekregen?

‘Ik maak me wel druk over de torenhoge kosten, nu ik minder kan werken. De helft van het salaris van mijn vrouw gaat op aan mijn eigen bijdrage van 500 euro zorg per maand. Zij houdt meer over als ik straks dood ben of als we zouden scheiden, maar dat wil ik niet. Als ik dit bedrag crowdfund, weet ik zeker dat het lukt. Maar dat is mijn eer te na.’

Na de diagnose gaf je een Last Lecture, waar honderden mensen op afkwamen. Je benoemde fakkeldragers die ‘het belang van het goede gesprek in de zorg’ hoog houden. Wat maakte die bijeenkomst bijzonder? 

‘Er was ruimte om elkaar echt te ontmoeten. Mensen namen belangrijke levensbeslissingen.’

Hoe kreeg je zo veel mensen op de been? 

‘Ik weet niet wat ik losmaak. Gelukkig, want anders kan ik het niet meer. Ik weet wel dat het iets te maken heeft met geven. Ik vind het makkelijker om te geven dan te ontvangen. Na mijn crowdfunding had ik moeite met de vrijgevigheid van anderen. Dat verdween door opmerkingen als: dat zijn al die uitgestelde kopjes koffie, Niels.’

Kun je nog geven, nu je doodziek bent? 

‘Als ik op televisie beschadigde jongeren zie die het moeilijk vinden om iets van hun toekomst te maken, dan denk ik: daar heb ik iets te doen. Die geef ik graag een zetje. Ik spreek nu af en toe boodschappen in voor organisaties of jongeren. Wat jonge mensen precies van mij kunnen leren weet ik eigenlijk niet eens zo een, twee, drie. Heb jij een suggestie?’

Dat je iets kunt ontvangen door eerst iets te geven?

‘Misschien is dat het wel.’

In hoeverre slaag jij erin om te accepteren dat je eerder doodgaat door de kanker?

‘Ook voor de dood geldt dat ik mij niet te veel moet opwinden. Ik zoek naar een balans tussen verzet en verzoening. Ik wil nog van alles, maar ik wil dit leven niet in een lelijke strijd verlaten.’

Vacatures

De zorg is het zorgenkind van de economie, zowel in Nederland als elders. Dat komt omdat we vinden dat iedereen er recht op heeft. Feit is echter dat lang niet iedereen zijn of haar zorgkosten kan betalen. Daarom bestaan er in moderne economieën complexe overdrachtssystemen die erop neerkomen dat zorgconsumenten naar draagkracht bijdragen. Dat zulke systemen gemakkelijk tot politieke spanningen leiden, bewijst het gesoebat over Obamacare in de VS, of de discussie over het eigen risico (‘boete op ziek zijn’) in Nederland.

Het gaat dus over geld. En hoewel nieuwe zorgtechnologie vaak kostenverhogend werkt, bestaat wel degelijk ook de hoop dat automatisering de zorg efficiënter en dus goedkoper zou kunnen maken. Een robotverpleger belandt immers niet in de ziektewet en een robotchirurg hoeft geen villa’s en Jaguars af te betalen.

Geen wonder dat sommigen dromen van een supergeautomatiseerd ‘ziekenhuis van de toekomst’. Daarin zou de zorg niet alleen goedkoper zijn, maar vooral ook beter en patiëntvriendelijker. Paradoxaal genoeg is het dus aan machines om de zorg een menselijker gezicht te geven. De vraag is hoe realistisch zulke voorspellingen zijn.

‘We moeten de mogelijkheden niet overschatten’, zegt Maarten Steinbuch, hoogleraar Systeem- en Regeltechniek aan de Technische Universiteit Eindhoven. ‘Het duurt vaak even voordat het businessmodel klopt.’ Steinbuch werkt – onder andere – aan een robot die gehoorapparaten in het hoofd kan inbrengen. Daartoe dient een stukje bot te worden weggefreesd. ‘Dat doet de robot nauwkeuriger dan een menselijke chirurg dat kan. In zo’n geval is het dus logisch om te automatiseren.’

Dat robots op termijn een grote rol gaan spelen, staat vast. Sterker nog: dan doen ze nu al. Althans, wanneer je de term ‘robot’ flexibel opvat. ‘Het betreft meestal apparatuur die artsen in staat stelt hun werk veel beter te doen’, Zegt Steinbuch. Geen volledig autonoom opererende machine dus. Illustratief is de operatierobot Da Vinci (zie hieronder) van het Amerikaanse bedrijf Intuitive Surgical. Dit apparaat verhoudt zich tot de chirurg zoals een fly-by-wire-jet zich verhoudt tot de piloot: de chirurg bestuurt, de machine corrigeert. 

De chirurg ontvangt van de robot scherpe 3D-beelden uit het lichaam, om met behulp van een tweetal pookjes twee grijpertjes in datzelfde lichaam aan te sturen. Eventuele trillingen in de hand van de chirurg worden door de software weggefilterd – net zoals een Airbus verdachte stuurbewegingen van de piloot corrigeert. Da Vinci past volgens Steinbuch in de trend om steeds meer operaties laparoscopisch uit te voeren – dus zonder de patiënt open te snijden. Inmiddels is het apparaat ook in tal van Nederlandse ziekenhuizen te vinden.

Wassen moeilijker dan opereren

Wanneer robots intelligent genoeg zijn om operaties kunnen uitvoeren, zouden ze ook verpleegtaken moeten kunnen uitvoeren. Dat zou je althans denken. Maar hier dient zich een volgende paradox aan: zo’n taak is voor een mens gemakkelijker, maar voor een machine juist moeilijker dan het uitvoeren van een operatie. Steinbuch is betrokken bij de ontwikkeling van een servicerobot voor bij patiënten thuis, die recent de tweede prijs won in de wereldwijde Robocup at Home-competitie. ‘Denk aan een robot die je kunt vragen een blikje cola te komen brengen’, zegt hij. ‘Het apparaat moet vervolgens zelf beredeneren waar hij die cola vindt en hoe hij de taak verder kan afhandelen.’

De complexe ziekenhuisomgeving lijkt op dit moment nog te hoog gegrepen voor dit soort robots. ‘Er zijn wel robots die technisch dicht in de buurt komen’, zegt Steinbuch. Kijk vooral eens naar de prototypes van Boston Dynamics.’ Toch ziet hij nog niet zo snel een robot voor zich die – bijvoorbeeld – patiënten kan wassen. ‘Zo’n machine moet heel robuust zijn. Bovendien moet hij precies weten hoe hij de patiënt moet aanraken, en dat is niet eenvoudig.’ Kortom: de digitale verpleegster laat voorlopig nog op zich wachten, maar zal uiteindelijk wel ten tonele verschijnen.

Voor patiënten hoeft dat geen nadeel te zijn. Een van de vervelendste facetten van een ziekenhuisopname is namelijk de onzekerheid waaraan de patiënt zich blootgesteld ziet. Zodra deze is opgenomen, vindt er een diagnostisch proces plaats en worden er lijnen uitgezet voor de behandeling. Maar de communicatie daarover met de patiënt zelf is veelal abominabel. Iedereen die weleens in een ziekenhuis gelegen heeft, weet: je ligt in bed, ziet elke dag een andere arts, en je hebt hooguit een flauwe notie van wat er feitelijk gaande is. Een digitale verpleegster die ingeplugd is in het informatienetwerk, en aan wie je dus vragen kunt stellen, zou daarom een hele verbetering zijn.

Wiro Niessen, hoogleraar medische beeldverwerking aan het Erasmus MC en de TU Delft, doet grensverleggend onderzoek naar de automatisering van de diagnostiek. Zijn werk komt er in het kort op neer dat hij systemen ontwerpt die op basis van grote hoeveelheden gegevens over grote aantallen mensen zelf leren om tot een diagnose of prognose te komen voor een individuele patiënt. In toenemende mate speelt in dit onderzoek zogenoemde deep learning een rol.

‘In 2011 versloeg Watson, een computer van IBM, twee menselijke topkandidaten bij het woordspel Jeopardy’, zegt Niessen. ‘Dat deed hij door extreem snel de juiste verbanden te leggen in miljoenen pagina’s van tevoren ingevoerde tekst over van alles en nog wat. Ik denk dat het een kwestie van tijd is dat – door het leren van grote hoeveelheden voorbeelden – in de diagnostiek en prognostiek computers het voorbeeld van Watson zullen volgen, en dat ze daarin voor bepaalde toepassingen beter zullen worden dan zelfs de beste menselijke specialisten.’

Deze technologie zal zeker disruptief uitpakken, aldus Niessen, die in 2015 het Simon Stevin Meesterschap voor zijn onderzoek kreeg toegekend. ‘Over vijf jaar zal het heel normaal zijn dat een arts ervan gebruikmaakt.’

Niessen voorziet ook nog een ander groot voordeel: de afbrokkeling van de verzuiling in de zorg. ‘De verschillende medische disciplines hebben vanouds de neiging langs elkaar heen te werken. Maar wanneer je medische informatie uit die verschillende zuilen in een enkel informatiesysteem samenvoegt, dwing je als vanzelf samenwerking af. Die trend is nu al zichtbaar.’

Niessen test zijn systeem op dit moment uit in het Erasmus MC te Rotterdam. Een van de onderzoeken richt zich op hersenaandoeningen en is gebaseerd op tienduizenden MRI-scans van gezonde vrijwilligers. ‘Het idee is: als we mensen gedurende lange tijd blijven volgen, kunnen we statistiek gaan bedrijven om patronen te herkennen. Uiteindelijk zal het systeem na een aantal jaren kunnen zien welke informatie in de beelden voorspellend was voor het optreden van een bepaalde hersenziekte.’

Info in een oogwenk

Het ziekenhuis van de toekomst wordt vaak beschreven in termen van tastbare innovaties. Behalve voor geavanceerde robots is veelal ook een hoofdrol weggelegd voor technologie die het humeur van de patiënt moet verbeteren. Zo heeft het Veldhovense bedrijf VisitU een VR-systeem ontwikkeld dat patiënten in staat stelt virtueel in de thuisomgeving aanwezig te zijn. 

Toch lijkt het erop dat de werkelijke innovatie in het ziekenhuis van de toekomst zich geruisloos op de achtergrond aan het voltrekken is. De ‘educated guess’ van de arts lijkt plaats te maken voor deep-learningsystemen die informatie uit – bijvoorbeeld – de MRI-scanner binnen een oogwenk vergelijken met informatie over miljoenen andere patiënten overal ter wereld. Vergeet die fancy robots, althans voorlopig. De eerste grote winst die we in de nabije toekomst zullen behalen, is veel meer zekerheid over wat er eigenlijk met onze gezondheid aan de hand is.

Vacatures

De helft van de ziekenhuismedewerkers zegt weleens te overwegen een baan buiten de gezondheidszorg te zoeken. Werkdruk, balans tussen werk en privé en het salaris zijn daar redenen voor, zo blijkt uit de zorgbarometer van vakbond FNV. Ook in andere delen van de zorg speelt het slechte imago parten. ‘In de ouderenzorg bijvoorbeeld helpt de publicatie van zwarte lijsten van verpleeghuizen niet mee’, zegt voorzitter Guus van Montfort van brancheorganisatie Actiz.

De lage aanwas van nieuw personeel zorgt voor tekorten. De sector heeft 14.000 nieuwe mensen nodig, becijfert het UWV in zijn laatste arbeidsmarktprognose. Dat is alleen voor 2017; in de jaren daarna neemt het alleen maar toe. Brancheorganisatie Actiz verwacht 70.000 extra werknemers voor verpleeghuizen nodig te hebben, in de thuiszorg verwachten ze duizenden vacatures.

De groei komt na jaren van krimp. Tussen 2013 en 2016 nam de werkgelegenheid in de sector af. Dat was het gevolg van overheidsmaatregelen om de groei van de zorgkosten te drukken. ‘Door forse bezuinigingen hebben zorginstellingen de afgelopen jaren mensen moeten ontslaan en is het aantal mensen dat ze in dienst hebben, afgenomen. Maar eigenlijk is de vraag naar personeel al jaren onverminderd hoog, zeker in de ouderenzorg’, zegt van Montfort.

Invloed van de overheid

De werkgelegenheid verschilt per subsector en is ook sterk afhankelijk van de beslissingen van de overheid. Zo zal in de kinderopvang het aantal banen groeien omdat de kosten die ouders maken aan opvang dalen en omdat meer mensen aan het werk gaan.

En ook de eerdere bezuinigingen in de ouderzorg hebben nu nog hun weerslag op de vraag, zegt Van Montfort. ‘Door de vergrijzing groeide de vraag de afgelopen jaren. Omdat zorginstellingen niet aan die vraag konden voldoen, zijn mensen langer thuis blijven wonen. Wijkverpleging en thuiszorg hebben die vraag opgevangen.’ Met als gevolg dat binnen deze groepen grote tekorten ontstaan. 

Ander soort zorgprofessional

Bovendien is er vraag naar ander soort zorgpersoneel. Van Montfort: ‘Als mensen dan toch in een verpleeghuis komen, hebben ze meer en zwaardere problemen. Dat vraagt meer opgeleid personeel.’ Dat hoeft niet per se hoger opgeleid personeel te zijn, zegt Lucien Engelen van het REshape Center van het Radboudumc: ‘Technologie kan helpen om handelingen door lager opgeleiden te laten doen. Denk bijvoorbeeld aan het bloeddruk meten; vijftien jaar geleden moest dat ook nog door een arts gebeuren.’

Ook de Adviescommissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen constateert in twee adviezen – waaronder het rapport Anders kijken, anders leren, anders doen – dat de zorgvraag verandert, waardoor zorg- en welzijnsprofessionals andere vaardigheden nodig hebben. Belangrijke vaardigheden worden vakbekwaamheid, samenwerkend vermogen en lerend vermogen, zegt Katja van Vliet, programmamanager en een van de auteurs van de adviesrapporten. ‘Er zal steeds meer worden samengewerkt in multidisciplinaire teams om aan de complexere zorgvraag te kunnen voldoen en om het functioneren van burgers centraal te kunnen stellen. Bij een groot deel van burgers speelt de behoefte aan eigen regie, en daarnaast is de diversiteit en pluriformiteit van de bevolking enorm groot. We pleiten daarom, naast vakbekwaamheid als de basis van het professionele handelen, voor het ontwikkelen van samenwerkend vermogen en lerend vermogen.’

De commissie pleit ook voor interprofessioneel opleiden vanuit een gemeenschappelijk biopsychosociaal kader, waarbij het opleiden al veel meer in en vanuit de praktijk plaatsvindt. ‘Zo leren zorgprofessionals al vroeg de gemeenschappelijke taal te spreken, waardoor het makkelijker wordt samen te werken.’

Vacatures

Invloed van technologie

De commissie ziet ook de invloed die technologie heeft op de zorgvraag. Van Vliet: ‘En dan niet alleen technologie als hulpmiddel, maar het doordrenkt ook onze manier waarop we leren, kijken en doen.’ Engelen: ‘70 procent van de patiënten heeft al Dr. Google geraadpleegd voordat hij bij de dokter zit. Twee huisartsen vertelden mij dat ze daarom de vraag stellen: wat denkt u zelf dat u heeft?’ 

Door technologie krijgt de patiënt meer regie, en niet alleen omdat hij de informatie beter kan vinden. Hij kan ook controles zelf uitvoeren. Bijvoorbeeld routinecontroles als bloeddrukmeten of wegen. Engelen verwacht dat in 2020 70 procent van de routinecontroles niet meer in zijn ziekenhuis plaatsvindt. ‘Dat gebeurt niet alleen thuis, maar kan ook bij de supermarkt bijvoorbeeld. In de VS worden daar steeds meer klinieken gebouwd.’

Met de patiënt aan het roer, is het maar de vraag of alle zorgprofessionals het vak nog leuk blijven vinden, zegt Engelen. ‘Ik ben de laatste die zegt dat het vak niet leuker wordt, ik denk juist dat het leuker wordt. Maar er zullen ook mensen zijn die zeggen: hier heb ik geen zin in, ik was toch de baas?’

Tim Romaniuk (1979) heeft ‘parallelle loopbanen’, vertelt hij. Bankier by day, politicus in zijn vrije tijd. Hij werkt bij ABN AMRO als client services & implementation specialist en is daarnaast al jarenlang actief voor D66. Hij was gemeenteraadslid en is momenteel voorzitter van een alumninetwerk van voormalige politieke bestuurders van D66-huize. Binnen de bank zorgt zijn politieke activisme niet voor gefronste wenkbrauwen, bezweert Romaniuk. Zijn politieke en professionele activiteiten versterken elkaar juist, denkt hij: ‘De ervaring en de vaardigheden uit de politiek kan ik ook gebruiken in mijn werk, en vice versa.’ 

Zijn politieke en professionele netwerken probeert hij wel strikt te scheiden. Toen hij raadslid werd in Alphen aan den Rijn (een deeltijdfunctie), verruilde hij zijn baan bij de plaatselijke ABN AMRO voor een functie in andere vestiging van de bank. 

Sociaal kapitaal

Door politiek actief te zijn, toon je maatschappelijke betrokkenheid en passie. Dat is altijd goed, denkt Stefan van der Valk van werving- en selectiebureau Sterling Holmes. De headhunter, die kandidaten zoekt voor functies in het topsegment (‘rond de balkenendenorm’), ziet regelmatig politieke nevenfuncties vermeld staan op cv’s. ‘Vooral VVD en PvdA. En hoewel ik persoonlijk een enorme aversie heb tegen de PvdA, vind ik zoiets toch een pluspunt. Het laat zien dat mensen iets terug willen geven aan de maatschappij.’ 

Loopbaanonderzoeker Jos Akkermans van de Vrije Universiteit vermoedt dat politieke activiteiten soms gunstig kunnen zijn voor je carrière. Hij noemt daarvoor aantal redenen: het vergroot je netwerk en daarmee je sociaal kapitaal, je leert nieuwe vaardigheden en doet nieuwe inzichten op, het onderscheidt je van anderen en kan je status verlenen.

Hoog te paard

Een politieke bijbaan kán dus best gunstig zijn voor je verdere loopbaan. Heel anders ligt dat voor mensen die een verleden hebben als voltijdpoliticus. Zij ondervinden eerder hinder dan voordeel van hun politieke bagage. Dat is in ieder geval de ervaring van voormalig CDA-staatssecretaris en oud-burgemeester van Maastricht Gerd Leers. Hij startte ruim drie jaar geleden een detacheringsbureau voor ex-politici. Het liep meteen storm, vertelt hij. Ex-Kamerleden en kabinetsleden, maar vooral veel oud-wethouders meldden zich bij Leers’ bedrijf GP-Staffing. Inmiddels is de inschrijving gesloten. De reden: het blijkt verdomd lastig om de gesjeesde politici aan werk te helpen.

‘Het beeld dat mensen hebben van politici is helaas erg negatief. Bedrijven, maar ook overheden, zijn terughoudend met het in dienst nemen van oud-politici’, zegt Leers. Overigens spreekt hij zelf ook niet al te wervend over zijn cliënten. Het zijn volgens hem vaak ‘eigenwijze mensen die moeite hebben met een ondergeschikte rol’. Ze ‘overschatten hun eigen competenties’ en ‘zitten hoog te paard’. Bovendien zijn ‘hun capaciteiten in de loop der jaren geërodeerd’. De CDA’er klinkt bijna als een reclasseringsambtenaar wanneer hij stelt dat hij oud-politici wil ‘terugbrengen in de samenleving’. Om dat proces te vergemakkelijken, zou het voor hen mogelijk moeten worden om te ‘werken met behoud van wachtgeld’, oppert hij. 

Extreem

De mate waarin politiek engagement bevorderlijk of hinderlijk is voor je loopbaan, hangt sterk af van de partij waarvoor je actief bent. Tim Romaniuk heeft makkelijk praten, want het lidmaatschap van een middenpartij als D66 is weinig controversieel. Actieve leden van partijen aan de randen van het politieke spectrum hebben het moeilijker. Zo betoogde een oud-bestuurder van onderwijsbond AOB in de Volkskrant dat een PVV’er geen schoolhoofd kan zijn. Online magazine OpinieZ sprak ambtenaren die niet openlijk durven uitkomen voor hun PVV-sympathieën omdat ze zichzelf niet in gevaar willen brengen. En vermoedelijk val je als actieve SP’er lelijk uit de toon op de Zuidas. Het is geen toeval dat de database van Gerd Leers veel PVV’ers telt die moeite hebben om aan het werk te komen.

‘Als je een heel uitgesproken partij steunt, zou ik adviseren dit niet te noemen in je cv’, waarschuwt Van der Valk. Wetenschapper Akkermans sluit zich daarbij aan: ‘Als jouw partij als extreem wordt ervaren, kan dat in je nadeel werken.’

Beeld: Maarten Pathuis

Vacatures

Intermediair Magazine is een uitgave van de Persgroep Online Services in Amsterdam. Op de artikelen en beelden rust auteursrecht. Overname is alleen toegestaan met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Aan dit nummer werkten mee: Joost Bijlsma, Ed Croonenberg, Michael van Dorp, Anton van Elburg, Rob Hartgers, Rian van Heur, Dirk Koppes, Jan Meijroos, Peter Olsthoorn, Maarten Pathuis, Hedwig Wiebes, Henk-Jan Winkeldermaat/ Punkmedia  

Art Direction: rdesign en Esther Velrath

Extra beeld: ANP, Getty Images, Hollandse Hoogte, Shutterstock 

Techniek: Browser Magazine

Redactie: redactie@intermediair.nl

Adverteren in Intermediair Magazine:
020 204 2200
customerservice@persgroep.nl

Vragen en opmerkingen:
020 204 2200
helpdesk@intermediair.nl

Technische gegevens advertenties:
020 204 2727

Wil je Intermediair Magazine elke week ontvangen in je mailbox?