1. Regels zijn nooit alleen

Ons leven wordt bepaald door regels, we laten ons van 9 tot 5 marchanderen door the powers that be. Maar vooral door onze eigen dwangneurosen. Mensch durf te leven, zong Jean-Louis Pisuisse al in 1917. Dichter Nanne Nauta waarschuwt: wie één regel volgt, volgt er meer.

Dit is een regel: een regel komt nooit alleen.
Een regel genereert een leger aan regels,
zoals graan van de aar geslagen door vlegels,
zo verschijnen regels als de regel verscheen.

(…)

Dit is de regel: één regel is geen regel.
Dit is de vraag: zijn er meer mensen dan regels?
Eén ding is zeker: een regel is nooit alleen.

(Fragment uit Nanne Nauta’s bundel Dit is de regel)

2. De kunst van het nietsdoen

Hoe minder klussen je hebt op een dag, des te moeilijker (en vermoeiender) de baan. Mensen houden ervan te klagen over drukdrukdruk, maar de woestenij der lege uren is moeilijker te overleven. Poëet Evan James Griffin:

The hardest part of work,
is to pretend you’re working hard.
You can only stack so many papers,
or shuffle so many business cards.
In one tab you’ll have your email.
And the other you’ll have your shows.
And you can switch between them so quickly
Your boss hardly knows.

(…)

And if there is a co worker,
with semi-engaging news
You’ll only stop and gossip,
for at least an hour or two.
Other times you’ll play ping pong,
your favorite company perk.
It’s amazing what you get done.
when you come to work.

3. Glazen kantoor

Als er één dichter het kantoorbestaan bezingt, dan is het wel Alexis de Roode. Van de bitterzoete kloof tussen werkweek en weekend tot de man die stiekem jarig is en het stiekem wel fijn vindt dat niemand van zijn collega’s dat weet.

Links zit de ICT, van ons gescheiden door logistiek.
Schuin tegenover ons zit de financieel manager. Zijn kamer is groot
en onzichtbaar. Als je binnentreedt zie je de
leegte, koel als cijfers, schitterend.

(…)

In het midden, op het kruispunt van alle lijnen,
woont de directeur in een kamer van glas.
Lang nadat iedereen naar huis is gegaan,
als de schemering het kantoor heeft overgenomen,
steekt hij een sigaar op,
vult zijn glazen kubus met een dikke witte mist.

(Fragment uit de bundel Een steen openvouwen)

4. Ontslag of faillissement

Als het noodlot toeslaat, je de hypotheek niet meer kunt betalen, faillissement dreigt of de ontslagbrief elk moment in de brievenbus kan belanden, besef dan dat het altijd nog erger kan. Je leeft nog, je familie houdt van je en meer heb je niet nodig. Gedenk de woorden van Queen Mary of Scotland, de avond voordat ze onthoofd zou worden.

O God goedertieren,
mijn hoop is op U.
O Jezus mijn Here,
verlos mij toch nu.
Ten wreedste geketend,
geen uitweg meer wetend,
verlang ik naar U.
Verkwijnend en klagend
kniel ik voor U neer;
U biddend en vragend:
verlos mij o Heer

5. Vreugde oh vreugde

Hoe somber de wintermaanden ook zijn, achter elke wolk schijnt de zon. Aleksandr Poesjkin wordt wel de grootste Russische dichter genoemd, elke Moskouse kantoorslaaf kan enkele van zijn lettervruchten uit het hoofd voordragen. Leer dit titelloze gedicht uit je hoofd als heilzame breingymnastiek.

Heeft het leven je geslagen,
Word niet bitter of verwoed
Maar berust in tegenspoed:
Eens toch komen vreugdedagen.

’t Hart gaat uit naar later tijd,
Wat nu is, is droef en duister:
’t Is ál vluchtig, ál verglijdt, –
Wat verglijdt, krijgt later luister.

6. Forenzen

De moderne forens brengt meer tijd door met zijn treincabinecollega’s of radiopresentatoren dan met zijn kinderen. Dat kan anders, weet Joost Zwagerman, de ons te vroeg ontvallen auteur.

Ik stelp de vertrektijden.
De treinen waaieren uit over het roerloze,
te beschimpen zeildoek rond de stad en
Ik, ik wil wel hier vandaan
En mij inlaten met de lineaire schijn
Van het gladde, geelgerande zwerven,

(Fragment uit Tot hier en zelfs verder)

7. Elleboog

Gerrit Komrij was niet vies van een stevige uithaal meer of minder. Al resideerde hij in Portugal, hij wist met bloemlezingen zijn stempel op het werk van collega-schrijvers te drukken. Een zakenman in letteren. Ga va-banque en kijk in de spiegel: ben ik dit?

Hij ziet de toekomst voor zich als mals gras.
Hoor hem zijn kaken roeren. Hij heeft trek.
Omzien geeft voor een zakenman geen pas.
Maar morgen is er altijd tijdgebrek.

(…)

Hij graast de toekomst leeg om haar meteen
Opnieuw met hoop te vullen. In een tijd
Die niet te ruimen valt ziet hij geen been.

De toekomst is een ruif waaruit hij eet.
Daar ligt het leven, denkt hij en vergeet
Het nu – zijn enige gelegenheid.

(Fragment uit 52 sonnetten bij het verglijden van de eeuw)

8. #MeToo

De kwelling van de verleidelijkheid van de andere sekse is van alle tijden. Kantoorliefdes bloeien op dorre aarde, maar zijn met geen mistral uit te roeien. Secretaresses heten tegenwoordig personal assistants en schrijven whatsappjes, maar voor de rest verandert er niets sinds 1961. Simon Carmiggelt:

De hese toonaard van haar ‘ja meneer,’
doet hem zijn brieven onbekookt bekorten.
Wat ook aan zijn ethiek mag schorten,
hij is gehuwd en stelt zich nog te weer.

Haar zoele blik drijft spanning in zijn post.
En ‘t brievenboek legt zij zó innig neer
dat haar elektrisch haar hem zacht en teer
het voorhoofd streelt en weerstand kost.

(…)

Zij drijft hem zachtjes naar de warme woede,
die ééns zijn bazen-hand doet rebelleren,
om aan de zinnen onverkort te leren,
dat alles is, gelijk hij lang vermoedde.

9. Middagdipje

Na de lunch, zo tegen 14.30, is er die dip. Suikerspiegel stort in, de gluten spelen op, lactose giert door de aderen. Dan rest weinig anders dan melancholiek uit het raam te staren, zoals J.H. Leopold al in 1897 dichtte. Dat hij daar ook nog zwaar symbolistisch uitpakte, negeren we hier.

Er is een leven in wat bewegen,
de takken beven een beetje tegen
elkaar. Een even beginnen schudt
elke boom: een bezinnen dit,
een schemeren gevend van eerste denken,
met lome vingers gaan zij wenken
wenken, wenken, brengen uit
een vrezend menen naw geuit

En lichte dingen, herinneringen
lispelen zij, vertrouwelingen,
zouden wel willen, willen – dan dood
staan zij in de lucht, de bomen bloot.

De lucht, die leeg is en zonder ziel,
waar uitgetuimeld de wind uitviel.

10. Baas boven baas

Het valt niet mee om de baas te zijn. Iedereen doet wat jij zegt. Mooi. En dan? De Zeeuw J. C. van Schage schreef al over dit gevoel in 1925 in zijn bundel Narrenwijsheid:

Ik doe zaken.
Ik heb een heel grote schrijftafel
En mijn gezicht staat moeilijk.
Ik praat in een telefoon
En ik heb een mijnheer,
Die juffrouwtjes kan laten werken
En nog meer mijnheren.
De juffrouwtjes ruiken zo lekker,
Ze ruiken allemaal verschillend.
De mijnheren zijn in grote jassen.
Ik bloos er wel van.
Het lijken wel Engelsen,
En ik begrijp niet, waarom ze doen wat ik vraag.

Er waren veel zaken vandaag.
Het waren allemaal gedachten van mensen,
Er waren veel dikke, die duwden en waren onwillig.
Ik begreep niet, waarom ze zo koppig waren.
Er waren magere, met valse haakjes,
En er zat veel in de knoop.
Het was precies het kistje met oudroest en touwtjes
van mijn grootvader.
Ik was een vreemdeling.

Toen ben ik maar gaan wandelen in de bosjes.
Het was een arme dag, de straat was nat.
De zwarte boompjes hadden honger,
Die trokken hun magere vingertjes krom.
De wind zei verdrietige verhaaltjes.
Het novemberlicht was saai en schraal achter vervelende wolken.
Maar in mijn hart bonsde de opstand
En ik zei: lieve God, ik wil een straatsteen zijn.

Iedereen dweept tegenwoordig met de circulaire economie. Ceo’s van multinationals als Philips, Renault, Unilever, AkzoNobel, Danone en DSM pleiten er bijvoorbeeld voor in de CEO Guide to the Circular Economy. Ze noemen het de grootste economische uitdaging sinds de industriële revolutie. En ze voorzien dat de circulaire economie wereldwijd 4.500 miljard dollar kan opleveren.

Ook de Nederlandse overheid ziet kolossale kansen. Ze gaat daarbij af op onderzoeksorganisatie TNO, dat voor ons land tienduizenden nieuwe ‘circulaire banen’ en miljarden euro’s voorspelt. Het kabinet zet zich voor de circulaire economie in via Nederland Circulair 2050, een rijksbreed programma met vijf transitieagenda’s (zie kader).

Deze trein vol nieuwe kansen wil natuurlijk niemand missen, wat wel blijkt uit de stroom van publicaties en onderzoeken. Circulair is nu al zo populair dat de koningin van het kantoorjargon, journalist Japke-d. Bouma, de term op de korrel nam. Zij zette circulair op nummer twee in een top-5 van jeukwoorden in 2017. ‘Ik word duizelig van al dat gecirkel in rondjes. Laat eerst maar eens zien wat je hebt bereikt voordat je ons ermee lastigvalt.’

Zondvloed

De ergernis over het te gemakkelijk gebruiken van de term is terecht, want op dit punt past bescheidenheid: een nieuwe economie behelst revolutionaire veranderingen. De circulaire economie streeft naar het maximaal benutten van grondstoffen en het minimaliseren van afval. Dat betekent: producten zo ontwerpen dat je materialen kunt hergebruiken, de levensduur verlengen, het gebruik intensiveren, afval vermijden en – als het niet anders kan – materialen recyclen. Terwijl we nu nog te maken hebben met een werkelijkheid die is te kenschetsen als: na ons de zondvloed. We zijn gericht op winnen, maken en snel weer weggooien. Bedrijven hebben er economisch meestal geen belang bij dat hun product lang meegaat of dat de materialen opnieuw worden gebruikt. En een lineair bedrijf omturnen tot iets circulairs is een klus die heel veel passie en volharding vergt.

Dat het met de overgang naar een nieuwe economie nog onvoldoende opschiet, blijkt uit een pilotonderzoek van de Nijmeegse hoogleraar Jan Jonker. Het onderzoeksrapport stelt dat de bereidheid om over de circulaire economie na te denken groot is. Hetzelfde geldt voor de interesse om er eventueel businessmodellen op te baseren. Maar dit staat nog in geen verhouding tot wat er werkelijk wordt bereikt. Er gebeurt veel te weinig. ‘De bijna explosieve toename van aandacht voor circulaire economie in de media lijkt niet gelijk op te gaan met een transitie binnen organisaties.’ Het ontbreekt aan daadkracht, bijvoorbeeld in ketensamenwerking. Dit is een cruciale voorwaarde voor het succes van een circulaire economie. Dat daden uitblijven heeft volgens het rapport twee hoofdredenen: de consument komt onvoldoende over de brug en het juridische en financiële klimaat is nu nog volledig ingericht op lineair.

Duurzaam bouwer Onno Dwars denkt dat we nog onvoldoende beseffen hoe ver het roer om moet. ‘Wat we nu doen, is vooral minder slecht’, stelt de directeur bij Ballast Nedam Development. ‘We moeten nog over naar werkelijk goed doen.’ Dwars wijst erop dat de bouw vorderingen maakt met energieneutrale en gasloze woningen. Ballast Nedam Development ontwikkelt zelfs alleen nog maar gasloos. Ook experimenteert het bouwbedrijf met circulair bouwen, bijvoorbeeld het paviljoen The Green House in Utrecht.

Dit klinkt radicaal, maar toch is volgens Dwars grootschalig impactvol bouwen, zonder schade te berokkenen, nog ver weg. Dit vraagt om fundamentele veranderingen. Circulair bouwen betekent anders denken over materiaalkeuze, wel of niet nieuw bouwen en het gebruik van gebouwen. De ontwikkelingen hierin zijn nog pril. ‘En over het hele circulaire model, waarin alles als een service dient, durf ik helemaal nog niet te dromen. Stel dat wij als bouwer na 25 jaar een gebouw weer terug zouden krijgen van onze opdrachtgever. Dat is een radicale systeemverandering waarvoor je de hele keten nodig hebt, inclusief financiers: banken, pensioenfondsen, leveranciers.’

Vrijblijvend

Voor een overgang naar circulair is goede wil niet genoeg, stelt Dwars. Hij vindt dat er een mentaliteit moet komen waarbij we schadelijk gedrag verbieden. Zo ver zijn we nog niet, zegt hij. ‘Je kunt nog steeds dramatisch bouwen als je wilt.’ Hij denkt dat we de lat veel hoger moeten leggen. ‘Het vrijblijvende moet er heel snel van af. Alleen dan lukt het om de omslag te maken.’

Dwars pleit ervoor om via wetten bedrijven te dwingen stappen te zetten. In de bouw is gebleken dat dit werkt. Dwars noemt als voorbeeld het Lente-akkoord van 2008, waarin een stapsgewijze overgang naar energieneutrale nieuwbouw is afgesproken die in 2020 een feit is. Volgens Dwars kunnen we zo ook stap voor stap toewerken naar circulair bouwen. Daarvoor zijn dan wel slimme stappenplannen nodig, en coalities in ketens. ‘Wat betreft energie zie je de kaders al ontstaan. Zo heeft ABN AMRO besloten om vanaf 2030 alleen A-label woningen te financieren.’

Anne-Marie Rakhorst, oprichter van het platform Duurzaamheid.nl, maakt zich hard voor de stappenplannen en coalities waar Dwars voor pleit. De duurzaam ondernemer werkt actief mee aan de transitieagenda’s van Nederland Circulair 2050. Ook zij vindt dat we nu ‘van minder slecht naar goed’ moeten: ‘We beseffen nu nog onvoldoende dat dit de grootste verandering van onze tijd is.’ Om dit tussen de oren te krijgen, zijn volgens haar succesverhalen nodig die laten zien dat de circulaire economie werkt.

Ze noemt het voorbeeld van Interface (zie kader), dat vloerbedekking uit hergebruikte materialen maakt. En het Nederlandse Gispen, dat oude meubelen gebruikt bij het produceren van nieuwe. De transitieagenda’s willen zorgen voor nieuwe inspirerende voorbeelden via ‘icoonprojecten’ waarbij de overgang in een stroomversnelling wordt gebracht, vertelt Rakhorst. ‘Het eerste is een project rond matrassen, waaraan bedrijven als DSM en Auping meewerken. Matrassen gaan nu nog massaal de verbrandingsoven in, wat leidt tot een enorme uitstoot. Daar willen wij van af. Ons doel voor 2030 is dat tweederde van alle oude matrassen worden ontmanteld en opnieuw benut. Daarnaast willen we dat driekwart van de nieuwe matrassen “circulair” zijn ontworpen.’

Rakhorst erkent dat het nog veel energie zal kosten om de economie om te krijgen. Ze ziet bij bedrijven, zeker in Nederland, wel grote bereidheid om de omslag te maken. ‘Een bedrijf als DSM laat bijvoorbeeld zien dat je jezelf opnieuw kunt uitvinden.’ Ook verwacht ze veel van nieuwe disruptieve spelers. Rakhorst hoopt wel dat het politieke sentiment omslaat. ‘We verspillen heel veel energie aan praten over Trump en wat er niet goed gaat. Stel je voor dat we dat steken in mooie verhalen over een nieuwe toekomst.’

Ze begrijpt dat een transitie altijd gepaard gaat met een weerstand tegen verandering, maar ze gelooft dat de omslag onvermijdelijk is. ‘Een nieuwe generatie jongeren is opgevoed met een ander wereldbeeld. Ze krijgen in musea, scholen en op televisie – bijvoorbeeld van astronauten zoals André Kuipers – mee dat de aarde kwetsbaar is en dat we daar heel snel iets aan moeten doen. Die sneeuwbal rolt en is niet meer te stoppen.’

Uit het Nationaal Salaris Onderzoek 2017 (NSO) van Intermediair en Nyenrode Business Universiteit komen opvallende resultaten aan het licht: het aantal burn-outs blijft toenemen en de salarisverschillen tussen mannen en vrouw zijn nog steeds erg groot. 

Intermediair gaat op onderzoek. In een reeks van vijf video’s bespreekt hoofdredacteur Jan Meijroos de belangrijkste thema’s met hoogleraar psychologie Jaap van Muijen van Nyenrode en auteur/keynote speaker Steven van Belleghem. 

In deze eerste video wordt het onderwerp ‘Werkgeluk’ onder de loep genomen. Maakt meer salaris gelukkig, of willen werknemers juist meer inhoud? En wat voor impact heeft de digitale revolutie op ons werkgeluk? 

Bekijk de video!

Meer achtergronden en interviews naar aanleiding van het Nationaal Salaris Onderzoek lees je in deze vorige editie van Intermediair Magazine.

Video: Crowdale

Presentatie: Jan Meijroos, Byline

Redactie & Realisatie: Intermediair  

Na studenten zijn werknemers de mensen die het meest zitten: gemiddeld negen uur per dag (en mensen met een kantoorbaan vaak nog langer). Slecht nieuws, dus dat zitgedrag, dat volgens hoogleraar sportgeneeskunde Frank Backx nog veel schadelijker blijkt dan al werd gedacht.

De hoogleraar van het UMC Utrecht werkte mee aan het opstellen van nieuwe beweegrichtlijnen (zie kader). Door veel te zitten verhogen we de kans op hart- en vaatziekten, dementie en bepaalde vormen van kanker als borstkanker en dikkedarmkanker. Daarnaast maakt het andere ziektebeelden, zoals rugproblemen en de gevolgen van hartinfarcten en hersenbloedingen, erger. Er is zelfs een naam voor: het inactiviteitssyndroom.

Om dat te voorkomen, adviseert Backx om het zitten tijdens je werkdag bewust te onderbreken. ‘Loop bijvoorbeeld even naar je collega om wat te vragen, in plaats van te bellen of mailen, haal koffie of loop als je aan het bellen bent.’ Idealiter zouden we elk half uur 5 minuten moeten bewegen, lukt dat niet, dan moeten we dat op zijn minst ieder uur doen.

Staand werken

Voor iedereen geldt: elke dag moeten we minimaal 30 minuten matig intensief bewegen. Dat moet te doen zijn, toch? ‘Het lijkt inderdaad weinig’, zegt Backx. ‘Maar slechts de helft van de Nederlandse bevolking redt dit. Zelfs sporters komen hier op hun vrije dagen vaak niet aan. Je moet daar echt bewust mee bezig zijn.’
Raymond Gruijs, oprichter van opleidingsbedrijf en arbodienst Baanzinnig, geeft wat tips. Zo is het aan te raden om tijdens je werk veel te wisselen van houding. Heb je bijvoorbeeld een bureau dat je zo hoog kunt zetten dat je kan staan? Doe dat dan regelmatig.

‘Realiseer je wel dat je staand werken moet leren, dus verwacht niet meteen dat je net zo snel en comfortabel typt als wanneer je zit, maar geef jezelf wat tijd om daaraan te wennen’, zegt Gruijs. ‘Het is net zoals met tennissen. De eerste keer dat je dat doet voelt heel onnatuurlijk en onwennig, maar na een paar weken kun je al een aardige bal raken.’

Bureaufiets

‘Een andere manier om genoeg beweging te krijgen, is door een bureaufiets aan te schaffen, zodat je tijdens het werk kunt bewegen’, aldus Gruijs. ‘Uit onderzoeken blijkt dat mensen daar ook nog eens creatiever en meer gefocust van worden.’

Een dergelijke fiets zou gelijk helpen om de volgende richtlijn te halen, want op iedere tien uur die we zitten, zouden we ter compensatie van dat ongezonde gedrag een uur moeten sporten, zegt Backx. Dat betekent dat veel mensen dagelijks een uur zullen moeten sporten, want aan die tien uur zit je met een kantoorbaan al snel.
Intensief sporten op zaterdag of zondag is niet de oplossing. ‘Nee, dat adviseren wij juist niet’, zegt Backx. ‘Door de hele week weinig te bewegen en in het weekend overdreven actief te worden, vergroot je de kans op blessures en daardoor bewegen mensen juist weer minder. Beter is om twee of drie keer per week te sporten met minstens 48 uur ertussen, zodat je lichaam kans krijgt om te herstellen.’

Beeld: Maarten Pathuis

Het zacht ruisende geluid van wind door de bomen. Af en toe een krakende tak. Na een paar minuten plots het luide getjilp van een vogel, heel dichtbij. Dan klinkt een gong en is de meditatiesessie beëindigd. Tijdens de sessie heeft de Muse, een soort headset die is voorzien van zeven sensoren, mijn hersenactiviteit gemeten.

Het apparaat onderscheidt drie bewustzijnstoestanden: actief, kalm en neutraal. Het doel is om tijdens een meditatie zo veel mogelijk in de kalme zone te komen. De geluiden moeten daarbij helpen. Als de sensoren merken dat de aandacht afdwaalt, zwelt het briesje aan tot een storm. Slaag je erin om lange tijd kalm te blijven, dan word je beloond met een kwinkelerend vogeltje.

Na afloop van de meditatie toont de Muse-app op mijn telefoon het verloop van de sessie. De grillige lijn van een grafiek laat zien dat ik niet bepaald ‘zen’ was. Dat kost punten, want Muse maakt van mediteren een game, vergelijkbaar met de manier waarop gezondheidsapps sporten en bewegen gamificeren. Hoe geconcentreerder en kalmer je bent, hoe meer punten je scoort. Het is ook mogelijk om weekdoelen te stellen of een ‘streak’ te halen (een reeks aaneengesloten dagen waarop je de app gebruikt). Al die data kun je dan weer delen met je vrienden op social media en koppelen aan Apple’s Health-app.

Neurofeedback

De Muse, die op de markt wordt gebracht door een gelijknamig Canadees bedrijf, is niet de enige commerciële gadget die gebruikmaakt van elektro-encefalografie (EEG), een techniek die tot voor kort vooral werd toegepast door hersenonderzoekers in een laboratoriumsetting. Het Amerikaanse Emotiv verkoopt vergelijkbare apparaten, al zijn die niet specifiek bedoeld voor meditatie, maar voor het bereiken van wat het bedrijf in ronkende marketingtaal omschrijft als ‘peak mental performance’.

De werking van de apparaten is redelijk eenvoudig, legt neurowetenschapper en wetenschapsblogger Job van den Hurk uit: ‘Als cellen in ons brein met elkaar communiceren, resulteert dat in golven van elektrische activiteit. Die hersengolven hebben verschillende frequenties.’ De sensoren van de gadgets registreren deze golven. Hoe hoger de frequentie, hoe actiever het brein. Die informatie wordt direct teruggekoppeld naar de gebruiker van de gadget. Via geluiden of beelden wordt deze zo ‘getraind’ om zijn hersenactiviteit te beïnvloeden. Dit wordt ook wel ‘neurofeedback’ genoemd.

‘Neurofeedback is een beproefde wetenschappelijke methode,’ zegt Van den Hurk. ‘Onder laboratoriumomstandigheden is aangetoond dat het bijvoorbeeld mensen met chronische pijnklachten kan helpen. We weten van een bepaald gebied diep onder de schedel dat het betrokken is bij het ervaren van pijn. De hersenactiviteit in dit gebied kunnen we zichtbaar maken met een MRI-scan. Tijdens het scannen krijgen de proefpersonen een bepaalde afbeelding te zien, bijvoorbeeld een kristal. Hoe actiever het hersengebied dat de pijnsensatie veroorzaakt, hoe helderder het plaatje wordt. Mensen leren zichzelf op die manier een mentale strategie aan waarmee ze grip krijgen op hun pijnklachten.’

Over commerciële toepassingen van neurofeedback is Van den Hurk sceptisch. Een eenvoudige headset met een paar sensoren is volgens hem niet nauwkeurig genoeg om bruikbare meetgegevens op te leveren die betrekking hebben op complexe zaken als pijn en gedrag. Bovendien is het de vraag of de juiste gebieden van het brein worden gemeten, want EEG is niet erg nauwkeurig als je geïnteresseerd bent in waar de hersengolven precies vandaan komen. Van den Hurk: ’Het klinkt allemaal fancy pancy en wekt hooggespannen verwachtingen, maar de werkzaamheid van dit soort apparaten is zelden aangetoond.’

Dalai Lama

In Nederland wordt de Muse verkocht door BrainFitness, een bedrijfje van de Amsterdamse student Philip Oosterholt (28). Hij verkoopt er ‘een paar honderd per jaar’, vertelt hij. De jonge ondernemer gebruikt de term ‘neurofeedback’ liever niet. Hij is voorzichtig met het doen van wetenschappelijke claims. ‘Ik noem de Muse een tool voor meditatie, vooral geschikt voor mensen die moeite hebben om zichzelf te motiveren om regelmatig te mediteren. De app en het game-element stimuleren je om dat wel te doen.’

De reacties van ervaren mediteerders zijn wisselend, vertelt hij. ‘Sommigen vinden het gebruik van een gadget niet passen bij de aard van meditatie, anderen zijn juist enthousiast.’ De Dalai Lama heeft in ieder geval zijn zegen aan gegeven aan meditatiegadgets, verzekert Oosterhof.

De Muse is overigens alleen geschikt voor ‘gefocuste’ meditaties, waarbij je de aandacht richt op bijvoorbeeld een punt in de ruimte of op je ademhaling. Er zijn ook meditatievormen waarbij de beoefenaar zich juist openstelt voor allerlei prikkels (‘open awareness meditatie’), maar in dat geval heb je weinig aan de Muse, die juist ‘focus’ meet.

Wondermiddeltjes

Gadgets zoals de Muse profiteren van de enorme populariteit van neuropsychologie. Boeken over dit onderwerp worden bestsellers (zoals Wij zijn ons brein van neurobioloog Dick Swaab). Volgens Van den Hurk zijn de verwachtingen die we koesteren van (populaire) neurowetenschap te hoog opgeklopt. Met een verwijzing naar kwakzalvers die in het negentiende-eeuwse Amerika allerlei wondermiddeltjes verkochten, spreekt hij over de ‘snake oil van de 21ste eeuw’.

Met een eenvoudige headset kan iedereen zich een klein beetje een hersenwetenschapper wanen. De vraag is of dat erg is. De werking van de Muse is misschien niet wetenschappelijk bewezen, maar er is de laatste jaren wel veel onderzoek gedaan naar de effecten van meditatie, onder meer vanuit de hoek van de organisatiekunde. Zo tonen meerdere onderzoeken aan dat werknemers die regelmatig mediteren (al dan niet in de vorm van mindfulness-oefeningen), minder snel afgeleid zijn en beter kunnen focussen.

Prima dus als een gadget als de Muse je motiveert om vaker te mediteren. ‘Ik spreek mensen die trots vertellen dat ze een streak van honderd dagen hebben gehaald met de Muse’, vertelt Oosterholt. ‘Daar word ik blij van.’

Een eigen bedrijfje opstarten en binnen een jaar een paar miljoen omzetten. Dirk Pieter Idzenga (41) ziet dat het in Zambia kan. ‘The sky is the limit hier’, zegt hij over zijn nieuwe thuisland. ‘Alles kan hier nog.’

Idzenga (41) ging in 2009 met zijn vrouw terug naar de regio waar hij van zijn tweede tot zijn negende had gewoond. Hij miste de kleur van het zand, de zonsondergangen en het gevoel voor humor. Als kind woonde hij in Botswana. Nu kon hij bij de stichting Rural Energy in buurland Zambia aan de slag, als adviseur van bestaande en nieuwe zonnepanelenbedrijfjes.

Na anderhalf jaar startte hij zijn eigen zonnepanelenbedrijf. Hij wilde bewijzen dat de ‘belachelijk hoge winstmarges’ die hij zag, niet nodig waren. Inmiddels verkoopt hij met zijn vrouw en twintig werknemers zonnepanelen en drup-irrigatiesystemen.

Het bleek een vruchtbare markt. ‘Er zaten barsten in de dam die 40 procent van de nationale elektriciteit levert. Vlak nadat we begonnen viel de stroom hier vaak 12 uur per dag uit en kochten mensen een zonnepaneel als back-upsysteem.’ Idzenga vindt het succes bijna jammer, want eigenlijk wil hij door naar Botswana.

Charlotte Groen (31) vond ook per ongeluk een gat in de markt in Zambia. Na haar studie Sociale wetenschappen was de Nederlandse NGO-sector haar tegengevallen. ‘Het is een soort ambtenarenwereld.’ Ze begeleidde voor Cordaid van achter een computer projecten in Guatemala. ‘Terwijl ik helemaal niet wist wat daar eigenlijk gebeurde.’

Toen ze als assistent-coach met een bekende meeging naar Zambia, leerde ze Barefeet kennen, een theaterorganisatie voor kinderen uit armere wijken. Eindelijk zag ze de mensen wiens leven ze probeerde te beïnvloeden. ‘Ik kende de kinderen en deed onderzoek naar het effect dat de organisatie had op hen en hun ouders.’

Twee jaar geleden zette ze samen met haar Zambiaanse vriend, zelf als kind geholpen door Barefeet, een eigen circusschool op voor kinderen uit de meest beruchte sloppenwijk van hoofdstad Lusaka. Die stap zette ze niet eens zo bewust. ‘We begonnen op een dinsdagavond met plannen maken, en dat deden we de volgende dinsdagavond weer.’ Inmiddels wordt Circus Zambia geboekt in steden op acht uur rijden van Lusaka. ‘Er bestaat hier nog niet zo veel aan family entertainment, kinderactiviteiten en vernieuwende shows. Er was bijvoorbeeld nog geen enkel circus in Zambia.’

Alles dubbelchecken

Dat veel sectoren in Zambia nog niet zo ver ontwikkeld zijn, maakt zakendoen soms wel ‘een drama’, vertelt Idzenga. ‘Je moet alles dubbelchecken. Ook als je iemand vraagt om een brief te posten.’

Dat merkt ook Wendy Zijdel (44). De Nederlandse verpleegkundige kwam naar Zambia met Artsen zonder Grenzen. ‘Personeelszaken, projectmanagement en financiën vinden mensen hier lastig’, zegt ze. ‘Een todo-lijst systematisch afwerken is hier bijvoorbeeld niet zo doodnormaal als bij ons.’

Zijdel was voor vertrek nog bang dat het saai zou worden in zo’n politiek stabiel land. ‘Ik ben gewend om noodhulp op te zetten in conflictgebieden waar alles gisteren moet gebeuren.’ Inmiddels runt ze twee eigen zaken: als bedrijfsconsultant en persoonlijk coach. In Nederland had ze dat waarschijnlijk niet zo snel gedaan. ‘Hier heb je geen vijfjaren-businessplan nodig en gaat alles meer op de bonnefooi. Dat ligt mij wel.’

Coachen trok als vrijwel onontdekte sector in Zambia eerst nog vooral expats, maar nu is het grootste deel van Zijdels cliënten Zambiaans. ‘Ik zeg dat ik mensen gelukkiger maak. Dat vinden ze hier ook heel belangrijk.’

De onvolprezen Nissan Leaf – de eerste – had de uitstraling van een boodschappenwagentje voor single forever Ipie, het deprimerende karakter van Koefnoen. Desondanks was deze electric vehicle (EV) een marktbreker. Door het succes van deze betaalbare en met voldoende planning ook praktisch bruikbare auto konden andere fabrikanten niet meer achterblijven.

Zo lijkt 2017 het jaar te zijn geweest dat de EV als mobiliteitsconcept definitief haar intrede in de markt heeft gedaan. De keuze aan stekkerauto’s zonder benzinedop is ruim en de kosten maken een overweging waard.

1. Elektrisch rijden is goedkoper

Op verjaardagsfeestjes hoor je dit vaak. Als een sales rep met zijn zonnecarport op een zomerse dag in een paar uurtjes gratis een volle tank oogst. In dat specifieke geval kan het kloppen dat elektriciteit tanken per kilometer fors goedkoper uitvalt. Tegenover een tank benzine dan, want voor diesel en zeker voor LPG ligt de verhouding niet meer zo gunstig.

De ANWB heeft van prijsvergelijk serieus werk gemaakt in de Elektrisch Rijden Monitor. Door te werken met gemiddelden toont men aan dat de kostprijs per kilometer toch duidelijk hoger ligt dan die van de conventionele verbrandingsmotor.

De monitor rekent voor dat de kosten per kilometer (all-in) voor een EV 55,9 ct per kilometer bedragen. Voor een benzineauto is dat volgens de ANWB 50,9 cent. Of deze vergelijking nuttig is kun je afvragen. Boven de 20.000 kilometer per jaar zal een vergelijk gemaakt moeten worden met diesel, LPG of de hybride, als deze laatste volgens het boekje gebruikt wordt.

Ook lijkt de langere levensduur van EV’s in deze rekensom onvoldoende gewaardeerd. Minder draaiende onderdelen maken onderhoud goedkoper. Ook hergebruik van batterijen – het duurste en meest milieubelastende onderdeel – blijft buiten beschouwing. Samengevat: de EV kan afhankelijk van de inzet goedkoper blijken dan de auto met verbrandingsmotor.

Mocht de elektrische auto naar keuze iets duurder zijn dan het alternatief met 22 procent bijtelling, dan kan een persoonlijke bijdrage die weer aftrekbaar is, het verschil met de 4 procent bijtelling verkleinen en de baas over de brug brengen. Ergo: de kostprijs kan amper een reden zijn niet elektrisch te gaan rijden.

2. Elektrisch rijden is schoner

Het bestaansrecht van de EV wordt vooral ontleend aan argumenten waarmee de klimaatcrisis te keren is. Minder CO2-uitstoot, minder fijnstof, geen gebruik van fossiele energie.

Voor milieu- of klimaatvriendelijke alternatieven kijken we naar de life cycle footprint, en dan met name de uitstoot van CO2-equivalenten, broeikasgassen. Windmolens scoren dan bijvoorbeeld goed, net zoals zonnepanelen. Voor de elektrische auto ligt het ingewikkelder. Daar zit de meeste pijn voor het milieu in de accu’s. De heersende techniek van dit moment is de lithium-ion-batterij. De capaciteit van die batterijopslag heeft een relatief korte halfwaardetijd. Dat merk je aan je smartphone, die in het tweede bestaansjaar al de rekensnelheid een tandje terugbrengt.

Dat probleem doet zich ook voor bij de Tesla’s en ander accuvolgers. Echte recycling is nog een brug te ver; voorlopig kunnen afgedankte autobatterijen dienst doen in een buurtbatterij of andere omgeving waar aan performance lagere eisen gesteld worden dan aan het opslagvolume.

Bovendien ligt lithium – hoewel wereldwijd te winnen – slechts in enkele gebieden op aarde voor het oprapen. Dat werkt schaarste in de hand en dus een hoog prijsniveau. Met een lithium-ion-auto financier je een dubieus kartel.

Met die life cycle analysis op de CO2-footprint (CO2-equivalenten) zit het overigens nog niet zo slecht, al hangt dat sterk af van de voeding van je EV. Een kleine EV gevoed door groene stroom (wind, zon, waterkracht) compenseert de CO2-uitstoot die gemoeid is met de productie van het ding al binnen twee jaar. Op grijze stroom duurt dat een jaar of drie. Daarna wint de EV met voorsprong, zeker bij langere levensduur en voldoende kilometers per jaar.

In deze rekensom telt nog niet mee dat de elektrische auto als tussentijdse opslag voor elektriciteit uit de onvoorspelbare hernieuwbare bronnen als zon en wind gebruikt kan worden. Zo’n tweehonderd elektrische deelauto’s in de wijk Lombok in Utrecht dienen tezamen als grootschalige opslag voor stroom die over is, en later weer nodig.

De gebruikstijd, het jaarkilometrage én de (groene) oorsprong van benodigde elektriciteit is bepalend voor de mate waarin de EV voordelig uitvalt ten opzichte van de fossiele brandstofauto. Zit dit goed, dan is er vanwege CO2-emissies geen reden niet te kiezen voor de elektrische auto.

3. De elektrische auto is handig

Nou, daar valt nog wel wat op af te dingen. Kom je er wel, en op tijd, op die laatste ‘drup’? Als het lampje van de brandstofmeter gaat branden, ga je kilometers tellen. Bij de elektrische auto begint dat al bij vertrek, op de oprit of parkeerplaats voor je huis. De angst de benodigde afstand niet te kunnen overbruggen en stil te komen staan in een omgeving zonder laadmogelijkheden, bezorgt kilometervreters slapeloze nachten.

Met de snelgroeiende laadpalendichtheid zit het in een klein landje als Nederland wel goed. Gratis parkeerplekken met laadpaal (handig!), laadplekken vooraan in de parkeergarage (handig!), thuis en op het werk laden (handig!), dit alles houdt nu al de actieradiusangst binnen de perken. Wel duikt het fenomeen van laadpaalhangen op: een paal bezet houden terwijl je auto al volgeladen is (niet handig!).

Afhankelijk van je instelling is een EV net zo handig of onhandig als die fossiele jas op vier wielen. Snelladen kan steeds sneller en als je alle tijd bij elkaar optelt dat je hoogst relevant op je smartphone bezig bent, kun je wel zes EV’s opladen.

4. Elektrische auto’s zijn de toekomst

Voor gadgetfreaks is dit een excuus om ruim een rug neer te tellen voor de laatste smartphone, die qua basisfunctionaliteit niet veel meer kan dan zijn illustere voorgangers. In die categorie zou ook de elektrische auto kunnen vallen, althans van bepaalde merken. Toch zal dit argument aan inhoud verliezen. EV’s krijgen iedere nacht software-updates als het nodig is, en ’s ochtends is je auto ‘als nieuw’. En hoewel Tesla een lekker kontje heeft, mag aan langetermijnsucces wel getwijfeld worden. Functionaliteit gaat het uiteindelijk winnen.

Voor iets simpels als woon-werkverkeer is de EV inderdaad de toekomst. Wie wil nog dat bonkende gezwoeg in het vooronder aanhoren als het ook elegant en stil kan? Het heeft de toekomst omdat fossiel eindig is en de brandstofmotor het aan efficiëntie gaat verliezen van zijn elektrische opvolger. Voor trucks, schepen en vliegtuigen ligt dat verder weg, want alles draait daarbij om de vermogensvraag.

Maar de overstap van onze heilige koe naar de EV-variant is nog maar de helft van het verhaal. Nu kost dat blik op de stoep op maandbasis een bedrag dat op de ladder van uitgaven het dichtst komt bij onze woonlasten. Voor de leaserijder betaalt de baas dit bedrag, maar hoe gek ben je? Als je uitrekent wat de auto kost per uur dat je er gebruik van maakt, afgezet tegen andere kosten van levensonderhoud, dan ga je onmiddellijk autodelen. En dat is de echte toekomst van de EV: méér kilometers per productie-eenheid, waardoor kosten en milieubelasting teruggedrongen worden.

5. Elektrisch rijden zorgt voor een goed imago

In de transitie naar een duurzame energievoorziening staat het elektrisch vervoer er goed op. Adviesbureau PwC heeft het tot een doel bepaald voor haar fleetmanagement. Al 8 procent rijdt elektrisch. Lekker hoor, zo’n werkgever. Het aloude excuus voor te laat komen is niet meer dat de brug open stond. ‘Sorry hoor, maar ik moest wachten bij de snellader.’

Greenwashing of niet, integer personeelsbeleid met een klimaatvriendelijke approach maken laadpalen op het werk én mobiliteitsoplossingen met de EV als blikvanger het nieuwe maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Intermediair Magazine is een uitgave van de Persgroep Online Services in Amsterdam. Op de artikelen en beelden rust auteursrecht. Overname is alleen toegestaan met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Aan dit nummer werkten mee: Joost Bijlsma, Michael van Dorp, Anton van Elburg, Rob Hartgers,Katja Keuchenius, Marianne Lucieer, Dirk Koppes, Jan Meijroos, Maarten Pathuis, Siebe Schootstra, Hedwig Wiebes

Art Direction: rdesign en Esther Velrath

Extra beeld: ANP, Getty Images, Hollandse Hoogte, Shutterstock, De Beeldunie 

Techniek: Browser Magazine

Redactie: redactie@intermediair.nl

Adverteren in Intermediair Magazine:
020 204 2200
customerservice@persgroep.nl

Vragen en opmerkingen:
020 204 2200
helpdesk@intermediair.nl

Technische gegevens advertenties:
020 204 2727