1. Leeuw

Soms staat een collega zo onder druk, dat hij in zijn elementaire, dierlijke alter ego vervalt. Het beest onder de oppervlakte komt naar buiten. Pas op als het om een leeuw gaat (vaak je chef). Een leeuw reageert op dreigingen (je wil zijn plekje overnemen) of als hij honger heeft (je tergt hem door onnodig extra dagen ziekteverlof te nemen of altijd te laat op de afdelingsvergadering te komen). De leeuw is een trots dier en wil niet dat je zijn imago aantast. Op zich is hij een stabiel persoon, desondanks is hij er niet vies van de confrontatie aan te gaan. Eerst zal hij brullen (waarschuwing), daarna jaagt hij je stelselmatig op en bijt je de strot door. Het is een roofdier, sukkel!

2. Stokstaartje

Onderschat nooit de stokstaartjes, die schattige diertjes die op hun achterpoten over de Afrikaanse savanne uitkijken. Hypernerveus zijn ze vooral bezig elkaar te beschermen. De menselijke stokstaart is dan ook extreem conflictvermijdend, met een instabiel onvoorspelbaar karakter. Je herkent hem doordat hij heel slappe handjes geeft. Liever zwaait hij vaag of houdt hij zijn pootjes strak in zijn zakken. Aan het eind van een vergadering is hij opeens verdwenen, hij blijft liever op de achtergrond als toeschouwer. Zijn invloed op kantoor is dan ook indirect, hij houdt zijn mening voor zich. Gevaar: als er iets misgaat, zal hij altijd de schuld op jou afschuiven. Hij verschuilt zich in zijn holletje en wacht tot jij ontslagen bent.

3. Rat

Ratten houden zich bij voorkeur op in het schemerdonker. Als mini-Machiavelli’s beheersen zij het spel van konkelen en samenzweren. Joep Schrijvers schreef er een managementbestseller over. Speelt er een duister zaakje met vage begrotingen, onnodige bezuinigingen of ondernemingsraadfraude? De rat is er altijd bij betrokken. De strijd aangaan met deze collega heeft geen zin, dit vruchtbare dier brengt voortdurend extreem veel nakomelingen voort. Zijn/haar specialiteit: het ronselen van medestanders om de overwinning te behalen. Als dat ten goede komt van het bedrijf? Mooi. Inhaken. Konkel. Complotteer. Het doel heiligt de middelen, weet de rat. Eén geheim wapen tegen de rattige collega: het zijn enorme knuffeldieren. Elke dag een kwartier aaien tijdens de koffiepauze, en je hebt er geen kind aan.

4. Olifant

Op het eerste gezicht lijkt de olifant met zijn massieve gestalte een rustige collega met een hoge aaibaarheidsfactor. Een berg waar je op kunt leunen. Maar olifanten schrikken van de kleinste muis, zetten het op een lopen en maaien alles weg dat ze op hun vlucht tegenkomen. Emotionele beesten met een, jawel, olifantengeheugen. Onvoorspelbaar, lawaaierig en wraakzuchtig. Tijdens vergaderingen laat hij goedaardig iedereen zijn stokpaardje berijden, tot hij merkt dat er geen tijd meer over is voor de belangrijkste onderwerpen. Dan raakt hij geïrriteerd, klampt zich in paniek aan één issue vast en vertrapt de rest in zijn koers richting dat einddoel. Voorkom dergelijke crises en realiseer je dat, als je hem hindert, hij uit wraak veel later de rekening presenteert.

5. Krokodil

De krokodil draait al 80 miljoen jaar mee en deze slimme, sluwe collega laat zich niet snel door jou verrassen. Ze weet alles wat er op kantoor speelt. Meestal broedt zij in haar werkkamer haar plannetjes uit. Zij mijdt ruzies, waardoor haar spaarzame aanvallen onverwachts komen. Tussen twee maaltijden door kun je een krokodil benaderen, maar ook dan zit ze niet te wachten op jouw kritiek op haar plannetjes. Jouw ontslag regelt ze razendsnel, zonder overbodige bloedspetters.

6. Bruine kapucijnaap

Bruine kapucijnapen kennen we al eeuwen als orgeldraaiers. Kapucijnapen zijn extreem manipulatief en vooral goed in taken die gebruikmaken van hun neiging om met of op dingen te hameren. Wortels, uien of oesters: alles wordt geplet. Kapucijnapen lijken volgens bioloog Frans de Waal het best gehumeurd als ze bezig zijn. Kapucijnapen als collega herken je doordat ze hyperactief zijn, hypermanipulatief en nergens bang voor. Belangrijkste tactiek: zorg dat ze altijd iets te doen hebben. Beetje repetitief geen probleem, als ze maar door kunnen prutsen. Laat ze je software herprogrammeren, ze vinden het namelijk niet erg om massa’s fouten te maken, ze geven zelden op. Het zijn doeners, geen denkers.

7. Segrijnslak

Slakken zijn tweeslachtig: man en vrouw tegelijk. Perfect voor Het Nieuwe Kantoor, waar genderneutraal de norm is. Alleen al aan de normcore kleding (HEMA, anyone?) herken je de slak. Met zijn voelsprieten legt hij elegant contact met collega’s. Op jonge leeftijd zijn ze nieuwsgierig en energiek, later geloven ze het wel en rusten ze in hun meegesleepte huis. Segrijnslakken smaken uitstekend, je kunt ze altijd met huid en haar opeten. Grootste gevaar is hun trage tempo. Ze beloven dat ze jouw taak overnemen – en dat menen ze ook echt – maar vertraging is onvermijdelijk. Zit je tegen een deadline, vermijd dan de segrijnslak.

8. Dolfijn

Met hun eeuwige glimlach lijken dolfijnen allemansvrienden. Altijd in voor een feestje, kwispelstaartend door het water, springend door een hoepel. Snaterend doen ze wat jij zegt. Pas op. Schijn bedriegt. Dolfijnen zijn weliswaar supersociaal en speels, en altijd bereid om soortgenoten te helpen. Maar het zijn ook killers die chagrijnig hun gelijk halen. Aanvankelijk is er niets aan de hand, kom je nieuw binnen bij een bedrijf, zijn zij degenen die je tijdens de lunch onder hun hoede nemen. Je wordt getest of je een player bent. Blijk je niet te voldoen, dan word je harteloos gedumpt. Geniet van de roze kennismakingsweken en stap dan over op het gezelschap van andere collega’s.

9. Python

De wurgslang is een koele gast. Rustig beweegt zij zich door de wandelgangen, ze maakt zich niet zo snel druk. Het liefst trekt zij zich terug in haar eigen cubicle. Als haar functioneren ter discussie staat, rolt ze zich op in een hoop. Zie er dan nog maar een reactie uit te krijgen, ze kan niet tegen kritiek. Daarom kiest ze voor één partner, zowel qua werk als privé. Haar maatje kan alles van haar gedaan krijgen. Als jij dat niet bent, kom je er nooit tussen. Pythons zijn enorm eenkennig en kieskeurig. Alleen wat in haar straatje past, wordt geaccepteerd. Ook lunchen met de python is een beproeving, want deze functionele annorexiaan kiest voor één soort knaagdier, dat vervolgens wordt gewurgd. De verstikkende omhelzing van de python kan aanvankelijk warm en sympathiek overkomen, maar de slang heeft maar één partner en de rest kan doodvallen.

10. Papegaai

De grijze roodstaartpapegaai is trots op zijn grijze verenkleed en rode staart veren. Het zijn uitstekende praters met een plezierig stemgeluid, ze kunnen hun chef perfect nadoen. Favoriet voor de vrijmibo. Grappig genoeg kunnen ze verlegen zijn en kijken ze de kat uit de boom. Giet er een paar borrels in, en ze maken er dan toch een onvergetelijke middag van. Toch is deze papegaai niet altijd een even fijne collega, want perfect imiteren betekent ook achter je rug om doorkletsen wat je in vertrouwen hebt verklapt. De grijze roodstaart kent geen geheimen, dus sla zelf die cocktail over in het bijzijn van deze klikspaan.

Onderweg van het station van Heiloo naar het huis van Moers gaat zijn telefoon. Het is iemand van het NPO1-radioprogramma De Perstribune. Beleefd vraagt de jongen of het uitkomt en daarna al snel wat hij vindt van de fusie tussen BNN en VARA. In een goede volzin legt de retailconsultant uit dat het eigenlijk maar een vreemde combinatie is; de linksige oude mannen en vrouwen van de VARA en de jonge honden van BNN. Hij vindt het een fusie van niks, maar de jongen vraagt niet door. Die heeft al een lekker quoteje voor als de baas van de fusieomroep zondag op bezoek is. Natuurlijk is zijn aantrekkingskracht op de media het onderdeel van het gesprek. Want hoe wordt een mens eigenlijk retailexpert?

Hoe is je loopbaan begonnen?

‘Ik heb rechten en milieukunde gestudeerd, maar was altijd al geïnteresseerd in business. Na mijn studie ging ik aan de slag bij handelsbedrijf Cargill, later bij Unilever waar ik samen met mijn vrouw werd gestationeerd in Jakarta. Daarna stapte ik over naar Ahold, maar Unilever vond ik leerzamer. Daar vroegen ze voordat we afreisden naar Jakarta: hoe is je huwelijk? Toen ik aangaf dat ze daar niks mee te maken hadden, zeiden ze: wij hebben tachtig jaar ervaring met expats en als je al met problemen weggaat, dan ga je dat daar niet oplossen.’

Waarom vond je het zo mooi bij Unilever?

‘De vrijheid en de allerbeste opleidingen. In die periode begon ik me steeds meer te bekwamen in marketingstrategie. Bij Ahold werd ik CEO bij Gall & Gall, maar daar had ik het niet zo naar mijn zin. Ik vond bijvoorbeeld dat Azië slecht gemanaged werd, ze openden op zeven plekken tegelijk een zaak terwijl ik zei: ga eerst in Maleisië de markt verkennen om te ontdekken wat de Aziaat wil. Ze luisterden slecht, er was veel politiek en het ging altijd alleen om winstgroei voor de aandeelhouders. Dus toen ben ik de consultancy ingegaan.’

Ging dat direct goed?

‘Mijn eerste project was dat we samen met een clubje mensen Glashelder voor Interpolis bedachten. Ik ging lesgeven aan CEO’s over marketingstrategie in Kopenhagen en daarna ben ik boeken gaan schrijven, en dan komt vanzelf de pers op je af. Ze merkten dat ik een verhaal kan vertellen en goede quotes lever.’

Snapte jij direct hoe media werken?

‘Als eenling denk je natuurlijk: hoe ga ik opvallen? Ik ben vrij uitgesproken in de media en datzelfde doe ik ook bij klanten. Ik was tegen het verdwijnen van de Postbank en op een dag werd ik gebeld door Hans Hagenaars van ING die zei: mag ik eerst even 60 seconden iets zeggen? Hij schold me helemaal verrot en vroeg na die minuut: ik heb een probleem en denk dat jij mij oprecht vertelt wat je daarvan vindt, mag ik je inhuren?’

Je hebt voor Blokker gewerkt toch?

‘Daar heb ik een jaar geleden het nieuwe merk neergezet, maar dat is iets anders dan voor ze werken.’

Maar jij gelooft echt dat het daar nog iets wordt? Niemand gelooft er meer in namelijk…

‘Maar het zou pas echt raar zijn als ik zou zeggen dat het niks zou worden. Zij maken immers gebruik van mijn modellen en dan kan ik die boeken wel in de sloot gooien. Kijk, V&D had een grote bek en deed niks, maar de familie Blokker zegt wel: we pompen er honderd miljoen in. Ze zijn al op driekwart van de ombouw van de winkels en de omzetten in de nieuwe winkels stijgen.’

Ik snap je redenering, maar de meeste experts denken toch dat het helemaal niks wordt met Blokker?

‘Ze zijn teruggegaan naar hun oermerk en proberen de rest te verkopen. Ach, het is goed als ik kritiek krijg op die analyse, want ik heb zelf ook een grote bek. Maar die Barbara Rijlaarsdam van NRC vind ik unfair. Zij beweert dat ik inconsequent ben door vijf jaar lang te zeggen dat Blokker een klotebedrijf was en in mijn boek ben ik opeens positief. Ja, maar dat boek gaat dus over de veranderingen in de laatste jaren. Het wás vijf jaar geleden ook een klotebedrijf en nu doen ze tenminste iets.’

Heb je altijd in je eentje gewerkt?

‘Ik heb ook een groter bedrijf gehad, bij HIGHvalue werkten ooit vijftien mensen. Maar toen in 2008 de crisis uitbrak, heb ik mijn aandelen verkocht voor een euro. Ik wilde in die crisistijd niet vijftien man aan het werk hoeven houden. Ik had zelf genoeg te doen, had naam gemaakt en vanaf de eerste dag ging het soepel. Ik vind het bijzonder dat mensen naar mijn mening luisteren, ook als ik dat voor de camera doe.’

Want je bent merkexpert, dus je hebt je eigen merk ook niet verwaarloosd.

‘Ik heb vanaf de eerste dag vastgehouden aan het feit dat ik zeg wat ik vind. Want als ze dan twee keer over iets bellen, ben ik straks vergeten wat ik gezegd hebt. En als mensen boos worden, is dat hún probleem.’

Zit je er ook weleens naast?

‘Zelden, want ik pak altijd modellen en die liegen niet. Ik kan me nog goed herinneren dat Jumbo Super de Boer en C1000 overnam en alles Jumbo werd. Alle kenners zeiden: die oude merken blijven bestaan en ik zei: wat moet je met al die slechte formules, Jumbo heeft een goed verhaal. Een maand later werd bekendgemaakt dat het allemaal Jumbo werd. Je hoeft ook niet slim te zijn, maar wel goed nadenken. Weet je wat het kost om zeven waardeloze merken in de lucht te houden? Mijn meerwaarde is logisch nadenken.’

Gebeurt dat te weinig bij grote bedrijven?

‘Wie een hamer heeft, ziet alleen maar spijkers, ze kijken nooit naar andere branches. Het is natuurlijk veel makkelijker als je van buiten komt, want ik roep iets en zit straks weer lekker achter dit bureau. Maar het is zonde dat zo weinig CEO’s een half uur de tijd nemen om hun benen op tafel te leggen om na te denken over wat er beter kan. CEO’s laten zich te veel leiden door de waan van de dag. Ik zeg altijd: ga in de winkelstraat zitten en kijk!’

Ik snap nooit hoe dat ging bij Free Record Shop, Kijkshop en V&D. Dat iedereen weet dat het anders moet, maar de bazen zelf zien het niet.

‘Het is ook moeilijk toegeven dat het niet meer is zoals het was. Vroeger ging ik voor elk onderdeel van mijn Renault 4 naar Halfords, maar er is niets meer te bedenken waarvoor ik met mijn Volvo daarheen moet. Jaren geleden zei ik al: jullie moeten over naar mobiliteit, en dan keken ze me daar heel zenuwachtig aan.’

De ANWB heeft ook een gigantisch probleem natuurlijk. Het teert volledig op die jaarlijkse toelage, maar ondertussen hebben ze geen enkel idee hoe het verder moet.

‘En ondertussen komen er steeds meer partijen die onderhoud aanbieden. Dan zeg ik: ANWB word wakker. De exponentiële groei van technologie gaat alles veranderen. Kijk maar eens naar C&A met die Brenninkmeijers, extra lastig dat het allemaal familie is. Het geheim zit vaak in de paradoxen: IKEA heeft design, maar wel een lage prijs. Jumbo hoge service, lage prijzen. C&A heeft last van het succes van gisteren.’

Welke mensen kunnen die vernieuwing wel aan?

‘Mensen die openstaan voor de wereld en tegelijk kritisch naar zichzelf kijken. Piet van Schijndel van Interpolis vond de verzekeringswereld maar een stelletje oneerlijke malloten. Je moet de guts hebben om het te doen en veel bedrijven bestaan uit lafaards.’

Geef eens voorbeelden?

‘C&A en V&D, ze deden alles wat tien jaar geleden succesvol was. Als je denkt dat risico een gevaar is, probeer dan eens routine. Dat is dodelijk, want er zijn heel veel jonge mensen met briljante ideeën die je keihard voorbij lopen. Pieter Zwart (van Coolblue, red.) ging met een knipoog spullen leveren en wat gebeurde er? Hij werd overal uitgelachen. Maar dat is toch briljant? Hoe simpel kan het zijn.’

Beeld: Frank Groeliken

Het Beste Zorgidee is een initiatief van zorgverzekeraar ONVZ en wordt dit jaar voor de tiende keer georganiseerd. Eerdere winnaars maakten dankbaar gebruik van technologische ontwikkelingen om de zorg in Nederland te verbeteren, zoals bij het polsbandje ‘het Thuiskomertje’, de winnaar van 2015 (zie kader). In 2014 won een belevingskussen voor dementerende ouderen, dat bij aanraking een voor de patiënt herkenbaar geluid maakt. En met het gerealiseerde idee uit 2010, de zorg-tv, kunnen patiënten contact leggen met bijvoorbeeld verpleegkundigen, vrijwilligers of andere ouderen.

Maar ook zonder technologische hulpmiddelen blijkt er nog veel ruimte te zijn voor vindingrijkheid en verbeteringen. In 2013 wonnen twee scholieren met hun mitella-T-shirt, een afritsbare mitella die patiënten meer draagcomfort biedt dan een gewone mitella. De allereerste winnaar in 2008 betrof een idee om een zorgcoach aan te stellen om het contact tussen patiënten en zorginstanties te onderhouden. Deze zorgcoach is in Nederland inmiddels gemeengoed.

YoHo-app

De meest recente winnaar is huisarts Karin Groeneveld uit Lemmer. Haar YoHo-app koppelt hulpbehoevende senioren aan jongeren die een bijbaantje zoeken. In haar eigen praktijk merkte Groeneveld dat een groeiende groep senioren tegen de grenzen van de thuiszorg aanloopt. ‘Alleen de écht noodzakelijke taken worden vergoed en georganiseerd. Particuliere hulp is te duur en mantelzorgers zijn er eigenlijk niet genoeg’, lichtte ze vorig jaar toe. ‘Daarnaast zoeken veel tieners een bijbaantje en willen zij tegen betaling van het minimumloon, dat ze ook in een supermarkt zouden krijgen, met alle plezier ouderen helpen.’

Die hulp kan bestaan uit klusjes als grasmaaien of boodschappen doen. ‘Maar tieners kunnen eenzame ouderen ook uitleggen wat ze met hun iPhone of iPad kunnen doen, of samen een wandeling maken.’ Ouderen plaatsen een opdracht naar keuze en jongeren in de omgeving kunnen hierop reageren. Afspraken over bijvoorbeeld de vergoeding maken zij onderling.

De app is sinds juli te verkrijgen voor Android- en Apple-toestellen en wordt momenteel in Lemmer en omgeving getest. ‘We verwachtten dat het vooral een uitdaging zou worden om jongeren te bereiken, maar het tegenovergestelde blijkt waar’, vertelt Karin Groeneveld. ‘Ouderen zijn nog huiverig en vinden het ingewikkeld. De opdrachten die zij plaatsten, kregen binnen een uur reacties. Nu de zomer voorbij is, gaan we inzetten op het vergroten van de naamsbekendheid. Als ouderen de opdrachten zelf niet in de app kunnen plaatsen, kunnen mantelzorgers dat bijvoorbeeld wel.’

De vraag naar hoogopgeleide vakspecialisten groeit harder dan de totale beroepsbevolking wereldwijd. Volgens het McKinsey Global Institute groeit deze tot 3,5 miljard in 2030. De competitie in de grensoverschrijdende zoektocht naar talent neemt toe: kansen dus voor ambitieuze avonturiers.

Madison Parker International bemiddelt voor buitenlandse vacatures en Shimi Goossen is er senior international recruiter. Zij spreekt een grote verscheidenheid aan kandidaten. ‘In een land willen werken omdat je daar graag op vakantie gaat is niet genoeg. Je moet de taal volledig beheersen en weten hoe zakendoen er gaat’, zegt zij. De belangrijkste eigenschap is een groot aanpassingsvermogen en de bereidheid een vreemde cultuur te omarmen. Dat vereist nieuwsgierigheid, maar vooral ook flexibiliteit. ‘Als je aan eigen gewoonten blijft vasthouden gaat het niet’, zegt Shimi.

Een open mind voor andere manieren van denken en zakendoen noemt ook Katja Heurken-Grunewald van Undutchables als eerste eigenschap. ‘Je moet niet alleen de flexibiliteit hebben je aan te passen,’ zegt zij, ‘maar je moet echt willen aarden in die andere cultuur.’ Daarbij hoort volgens haar ook de lokale taal onder de knie te krijgen. ‘Zonder dat kan het moeilijk blijken voet aan de grond te krijgen. Het is dan ook een grote stap.’

Cultuurverschillen

Hoe groot de stap werkelijk is, hangt af van een aantal factoren. Werken in het buitenland nadat je daar een studie hebt gedaan is maar een kleine stap en je kunt een werkend leven daar een tijdje uitproberen. Maar emigreren met partner en kinderen, naar een land met een cultuur of religie die ver afstaat van onze eigen identiteit, is een veel grotere stap of zelfs een sprong in het diepe.

Cultuurverschillen kunnen een grote barrière blijken. Een uitgesproken ‘ja’ in Zuid-Europese landen heeft een andere betekenis dan datzelfde woord in Duitsland of Scandinavië. Herhaald uit eten gaan zonder een deal te maken is in het Verre Oosten geen uitzondering en zelfs noodzakelijke gewoonte: je moet elkaar leren kennen. Het tegenspreken van je leidinggevende zoals we dat hier gewoon vinden, is in andere landen een zonde. De Nederlandse directheid wordt niet vaak op prijs gesteld, behalve misschien in Scandinavische landen.

‘Ja zeggen maar nee doen snappen wij als Nederlanders niet. Of dat er niet gezegd wordt wat men voelt of wat er werkelijk speelt, daar kunnen we moeilijk mee omgaan’, zegt Shimi Goossen. Maar verschillen kunnen ook meevallen, zegt zij. ‘Sydney bijvoorbeeld heeft wel overeenkomsten met Nederland, omdat daar veel Nederlanders naartoe verhuisd zijn.’ De Angelsaksische wereld is toegankelijk vanwege het Engels dat geschoolde Nederlanders vaak goed beheersen.

Strategische keuze

Research is de key factor for success, zegt David Gibbons, senior consultant bij Adams Multilingual Recruitment in Amsterdam. Het onderzoeken van een land, de markt, de manier van zakendoen en de mogelijkheden voor het opbouwen van een sociaal leven, noemt hij essentieel voordat kandidaten een baan elders overwegen. Ook Gibbons spreekt van een grote stap en ziet dat mislukking op de loer ligt zonder voldoende research. ‘Als je succesvol wilt worden, doe je onderzoek en zorg dat je een plan hebt.’

‘Je moet de juiste verwachting hebben en je serieus voorbereiden’, zegt Katja Heurken. ‘Weet waaraan je begint. Voor kandidaten is de keuze voor een baan over de grens een strategische keuze.’ Past het goed in je carrièrepad, dan kan een baan in het buitenland je loopbaan versnellen. ‘Een paar jaar buitenlandervaring staat niet alleen goed op je cv,’ zegt Gibbons, ‘het maakt je voor een volgende werkgever aantrekkelijk en je onderscheidt je van anderen.’

De keuze voor een baan ‘abroad’ is lang niet altijd eentje voor een leven lang. Veel internationals doen het voor een aantal jaren, om de horizon te verbreden, meer uitdaging in de eigen professie te vinden en ook vanwege het avontuur. Maar blijven hangen kan ook, zoals dat geldt voor zowel recruiter Gibbons als Heurken-Grunewald en Goossens, die alle drie een dubbele culturele achtergrond hebben.

Open mind

Van de karaktereigenschappen waarover je moet beschikken om succesvol te kunnen zijn noemt David Gibbons een ‘open mind’ als de belangrijkste. ‘Want de rest vloeit daaruit voort’, zegt hij. ‘Het plan dat je hebt zal nooit perfect zijn, net zomin als de baan waaraan je begint. Maar met een open mind durf je eraan te beginnen en buiten je comfortzone te stappen. Je moet een absoluut positieve inslag hebben, een go for it mentaliteit. Dat geeft je de mogelijkheid aansluiting te vinden bij anderen en een netwerk op te bouwen. Dan vind je mensen aan je zijde en komen kansen vanzelf op je pad.’

Nikos Nakos, medeoprichter van IamExpat.nl, gaat nog een stap verder. ‘Een open mind is een vereiste, met nieuwsgierigheid naar andere culturen. Maar net zo belangrijk is een goed socialmedianetwerk, voor het onderhouden van contacten, ook met familie en vrienden in je thuisland. En om de aansluiting te maken: goed ontwikkelde soft skills.’

Inaria Kaisiëpo werkte als directiesecretaresse van een beursgenoteerd bedrijf. Ze maakte lange dagen, was altijd bezig, had nooit eens haar werk echt af, en kwam ’s avonds om 19:30 uur thuis. ‘Altijd te laat om met het gezin te eten, maar net op tijd om te helpen de jongsten in bed te leggen en ze een nachtkus te geven’, verzucht ze. In het jaar dat haar kleinste 4 werd en naar school zou gaan, vroeg zij zich serieus af waarom ze zich voor een ander zou uitsloven en de mooiste tijd met haar dierbaren zou inleveren.

Toen ontmoette ze Hilde Backus, psycholoog/wandelcoach van Het Coach Bureau. Backus neemt mensen mee de buitenlucht in om ze al wandelend tot nieuwe carrière-inzichten te brengen. Kaisiëpo leerde zo haar ideale toekomstscenario te visualiseren en hoe ze daar naartoe kon werken. Nu exploiteert zij het lunchcafé in Molen de Ster in Utrecht en zegt: ‘Ik heb er geen dag spijt van gehad.’

Bullshitbaan

Backus komt vaak mensen tegen die hun baan niet meer vinden passen. De redenen: stress, overwerken, moe, betekenisloos werken. ‘Ze zeggen dingen als: “Ik verdien geld, maar ik sta niet achter de missie van dit bedrijf”, of: “Ik draai de hoogste omzet, maar vind mijn werk vreselijk.” Dat leidt soms tot een burn-out.’

Sommige van die ongelukkige werknemers switchen niet gelijk van baan, maar komen bijvoorbeeld eerst terecht bij de Openbare WerkPlaats in Amsterdam, waar ze hout of metaal kunnen bewerken. Medeoprichter Remco van der Vecht: ‘Wat we veel tegenkomen zijn mensen die de hele dag bezig zijn met hun hoofd of een beeldscherm, en die dan heel gelukkig worden om eens iets met hun handen te doen. Een aantal geeft zelf ook aan dat ze een bullshitbaan hebben die niets echt bijdraagt aan de wereld. Het idee dat ze fysiek iets maken geeft meer voldoening.’

Pannenkoekenhuis

De behoefte aan eerlijke handenarbeid is merkbaar bij het Centrum voor Ambachtseconomie (CvAE), waar marketing- en communicatiespecialist Mascha Scholten zegt: ‘Het is een veelgehoorde reden om voor een ambachtelijk beroep te kiezen. Mensen willen iets tastbaars creëren en bijdragen aan een duurzame samenleving. Als ambachtsman of -vrouw doe je dat bij uitstek. Dat je in een ambacht meestal als zelfstandig ondernemer werkt, spreekt mensen ook aan.’

Backus zag al talloze voorbeelden van overstappers tijdens haar wandelcoachtraject ‘Ontdek je Talent’, zoals de consultant die meubels ging opknappen of de psycholoog die van een pannenkoekenhuis droomde. ‘Lekker simpel en mensen blij maken.’ Niet iedereen volgt echter die droom. Ze zag een IT-consultant die gitaren bouwde en daar een opleiding voor wilde volgen in de VS. ‘Hij deed dat toch niet. Durfde de stap niet te maken.’

Backus: ‘Sommige mensen dromen en dromen en doen niets. Je moet dus wel stappen zetten om het werkelijk uit te zoeken.’ Haar tip: ‘Deel je de droom op in kleine acties. Mensen denken soms alleen aan het eindpunt en willen dat vlot voor elkaar hebben. De bouw van een eigen bedrijf duurt zeker een jaar, een nieuwe baan kan soms ook een tussenbaan vergen, en een opleiding.’

Gewoon springen

Een financiële buffer en een realistisch tijdpad zijn cruciaal. Evenals doorzettingsvermogen en lef, want Backus ziet ook mensen die wel spaargeld hebben, maar het niet durven aan te spreken en toch weer terugkeren naar een baan. Voor Kaisiëpo had de overstap naar een eigen avontuur zeker ook risico’s. ‘Maar ik vond het niet griezelig omdat mensen om mij heen er vertrouwen in hadden. Dat is heel belangrijk. Een tante zei: je moet gewoon springen en kijken waar je uitkomt. Dat was wel een van de momenten waarop ik dacht: nu of nooit.’

Mensen die net als Kaisiëpo echt de overstap maken naar een andere loopbaan, vormen een minderheid bij de Openbare WerkPlaats, maar ze zijn er wel degelijk. Hun succes wordt vooral bepaald door hun snelheid van werken, aldus Van der Vecht. ‘Alleen mooie dingen maken is niet genoeg. Je moet er niet te veel tijd aan blijven besteden, anders kun je er niet mee verdienen. Daar zie je goed het verschil tussen overstappers en mensen die al op school voor een ambacht hebben geleerd.’

Pianostemmers

Dat zo’n overstap zich niet gelijk terugbetaalt in euro’s ondervond Paula Zijlstra. Zij werkte in verschillende functies in de zorg, zowel cliëntgebonden als beleidsmatig en leidinggevend. Tegenwoordig maakt ze duurzame tassen onder de naam Studio Doris. ‘Het was zeker een spannende stap die niet volledig heeft uitgepakt zoals ik droomde. Ik heb een poos geprobeerd om hier een volledig inkomen uit te halen, maar dit is me niet gelukt. Ik combineer mijn studio met het werken in de GGZ.’

Ondanks de hindernissen keren weinig switchers terug naar hun oude job, observeert Backus. ‘Soms als iets niet lukt zijn ze toch heel blij met de ervaring. Ze zijn ook blij dat het nare werk is afgelopen.’ Over gebrek aan werk hoeven de ambachtslieden in de dop zich in ieder geval geen te zorgen te maken, moedigt Scholten aan (zie ook kader). ‘Er is vraag naar meubelstoffeerders, rietdekkers, pianostemmers, straatmakers, noem maar op. In het kleinschalig ambacht zijn er volop beroepen waarmee je kunt voorzien in je eigen broodwinning.’

Women Who Work: Rewriting the Rules for Success: de titel belooft in ieder geval veel goeds. Helaas. In de dagen nadat het boek uitkwam, in mei, beginnen de vernietigende recensies binnen te stromen. Alleen de koppen al: Ivanka Trump Wrote a Painfully Oblivious Book for Basically No One (The New Yorker) en Ivanka Trump’s life of privilege undermines the credibility of her new book’s message (The Washington Post). En ook het gros van de lezers op Amazon is het met elkaar eens: Trump heeft makkelijk praten met haar netwerk, nanny’s en geld voor al het overige.

Daarbij is het boek een samenraapsel van holle ‘inspirerende’ quotes en uitspraken die krachtig klinken maar in werkelijkheid niets zeggen (‘All women benefit immeasurably by architecting their lives’) en lijkt het vooral een middel om haar eigen merkwaarde te vergroten. Dit zou allemaal geen probleem zijn als Trump niet een totaal verkeerde boodschap de wereld in zou sturen. Vreneli Stadelmaier is een van de mensen die zich daar boos om maakt: ‘Wat ik nog het meest erg vind is dat ze in feite zegt dat vrouwen niet zo moeten zeuren, maar gewoon harder moeten werken. Vanuit haar eigen bevoorrechte realiteit zegt dat niet alleen niets, het is gewoon niet waar.’

Mannelijke spelregels

Stadelmaier is loopbaancoach voor hoogopgeleide vrouwen en schrijver van onder andere F*ck die onzekerheid. Daarnaast is ze initiatiefnemer van het boek en platform Yes she’s smart, waarmee ze vrouwelijke starters voorbereidt op hun carrière. Stadelmaier: ‘Kijk, natuurlijk moeten vrouwen niet zeuren en hard werken. Maar alleen dat roepen, zoals Trump doet, geeft met name afstudeerders een volledig verkeerd beeld. Je ziet al dat meisjes op scholen en universiteiten gemiddeld beter presteren dan mannen. Daar werkt het namelijk heel simpel: als je hard studeert, krijg je goede cijfers. Op het moment dat ze gaan werken, gaat het er ineens heel anders aan toe. De werkelijkheid is dat de arbeidsmarkt grotendeels is georganiseerd volgens mannelijke spelregels, en jonge vrouwen zijn daar niet op voorbereid.’

Het heeft dus niets te maken met hárder werken, maar snáppen hoe het spelletje in elkaar steekt. Dat klinkt pietluttig, maar de gevolgen zijn enorm, aldus Stadelmaier: ‘Veel vrouwen krijgen door die ongeschreven regels die ze niet kennen, het gevoel dat ze niet echt meedoen en voelen zich ondergewaardeerd. Dat heeft impact op het plezier dat je hebt in je werk, wat leidt tot minder succes. Dat zorgt er uiteindelijk zelfs voor dat je gaat geloven dat je toch niet zo ambitieus bent, en bijvoorbeeld de handdoek in de ring gooit wanneer je kinderen krijgt. Onnodig.’

‘Voor mij is Ivanka Trump geen lichtend voorbeeld van hoe je een succesvolle zakenvrouw kan zijn,’ zegt sales director bij Bright Alley Marie-Louise Voors. ‘Wat me bijvoorbeeld opvalt is dat ze het constant heeft over quality time met haar kinderen, maar dat is niet waar werkende moeders in Nederland problemen mee hebben. De worsteling zit ‘em er juist in dat je met ze naar de tandarts moet of mee moet helpen op school – hoe manage je dát, in combinatie met je werk?’ Ze lacht: ‘En dan heeft Trump het over de familielunch die een drukke werkdag van haar onderbreekt, maar die kleuter komt daar ook niet vanzelf binnenwandelen.’

Dat haar boek de plank volledig misslaat, betekent overigens niet dat Ivanka Trump zelf niet ambitieus is, vinden de twee. En met zo’n vader heeft ze die mannelijke spelregels misschien best aardig in de smiezen. Stadelmaier: ‘Ze hóéft niet te werken. Ze had ook niks kunnen doen, een beetje aan het zwembad liggen en hier en daar wat reisjes maken. Dat ze daar niet voor kiest, pleit voor haar.’

Beeld: Maarten Pathuis

Je komt om 10:00 uur binnen en een collega vraagt of je lekker hebt uitgeslapen. Dat je gisteren tot 22:00 uur hebt doorgewerkt, weet je collega niet. Die zat immers om 17:30 alweer in de auto naar huis. Dikke kans dat deze collega wat ouder is en tot de moderne of traditionele burgerij behoort. Orde, regelmaat en discipline vindt hij belangrijk. Jij vindt vrij zijn en vrijblijvendheid belangrijk, maar je bent ook ambitieus en wil jezelf ontplooien.

Bovenstaande mentaliteitsverschillen op de werkvloer kunnen leiden tot onvrede. Iemand die vaste werktijden niet zo belangrijk vindt en steeds commentaar krijgt op genomen flexibiliteit, zal zich óf aanpassen, óf een andere baan gaan zoeken.

Ester Koot, onderzoeker bij Motivaction, noemt een ander voorbeeld. Laatst was ze bij een bedrijf waar een afdeling behoorlijk ontevreden was. De manager van die afdeling was ook niet blij: hij kreeg niet voor elkaar wat hij wilde en begreep niet waarom. ‘Die man was duidelijk een kosmopoliet die een visie had en daar samen met zijn team voor wilde werken’, vertelt Koot. ‘Maar zijn afdeling bestond uit voornamelijk traditionele burgers: hardwerkende mensen die niet meegaan in een visie, maar duidelijkheid en zekerheid willen hebben over hun taken. In een team met postmoderne hedonisten bijvoorbeeld, zou je zo’n team wel goed een doel kunnen stellen; zonder strikte regels over hoe ze dat moeten bereiken.’

Kosmopolieten, traditionele burgerij, en postmoderne hedonisten zijn drie van de acht mentaliteiten die onderdeel zijn van het Mentality-model van Motivaction. Het model is een segmentatietool op basis van persoonlijke opvattingen en waarden waar bijvoorbeeld marketeers al jaren veelvuldig gebruik van maken om doelgroepen gerichter te benaderen.

Ouderen versus jongeren

Sinds 2011 gebruikt Motivaction het model ook steeds vaker in werksituaties, omdat het bureau toen vaststelde dat werknemers steeds meer moeite hebben om jonge werknemers te binden en te boeien. Jongeren zitten in vooral de segmenten kosmopolieten, postmoderne hedonisten, gemaksgeoriënteerden en opwaarts mobielen aan de rechterzijde van het model. ‘Deze segmenten worden langzaam maar zeker steeds groter’, zegt Koot. Bedrijven zijn vaak niet ingericht op de waarden die de jongere generaties hebben; ze veranderen maar langzaam. Niet dat ze hun hele manier van werken per direct moeten omgooien: ‘Ouderen zullen de komende jaren een belangrijk onderdeel blijven van organisaties, en die zitten weer meer aan de linkerkant van het model.’

Dat laatste stelt ook generatie-expert Aart Bontekoning vast. ‘Bedrijven vergrijzen spectaculair, pas in 2035 zitten we op de piek. Maar bedrijfsculturen hebben een houdbaarheidsdatum. Die hebben updates van nieuwe generaties nodig om bij de tijd te blijven.’ In zijn promotieonderzoek tussen 2000 en 2007 zag Bontekoning de jongere werknemers van die tijd (de Pragmatische generatie, 1970-1985) snel veel energie verliezen bij polderachtig vergaderen en besluiten. Ze kregen veel energie van doelgerichtheid, concreetheid en snelheid. ‘De generatie daarvoor is juist heel erg van het “samen”. Dat zie je ook bij de politieke leiders van nu, die dat constant benoemen.’

De beste match

Uitzendorganisatie Unique past het Mentality-model, in iets aangepaste vorm, sinds 2008 toe. Het bedrijf begrijpt het om te bepalen welke mentaliteiten er bij een organisatie overheersend zijn en welke bij kandidaten, om zo tot een goede match te kunnen komen. ‘Kandidaten vinden het vaak prettig om de test te doen, omdat we verder kijken dan het harde cv’, vertelt Diana Magielsen, operationeel directeur MKB. ‘Met het model zien we wat mensen beweegt, wanneer iemand blij is met zijn baan. En we gebruiken het ook in vacatureteksten: als we ons richten op opwaarts mobielen, zullen we misschien eerder zeggen welke type auto en welk type telefoon je krijgt van de zaak, dan alleen benoemen dat je ze krijgt. Andere mentaliteiten willen weer duidelijkheid over de structuur in de organisatie.’

Mensen uitsluiten voor een bepaalde functie, alleen op basis van de gescoorde mentaliteit, doet Unique niet. ‘Soms zijn mensen op basis van alleen hun cv de betere kandidaat voor een functie, die leggen we dan natuurlijk ook voor aan een bedrijf. Maar een match op basis van de overheersende mentaliteiten is vaak wel duurzamer. De organisatie maakt zelf de uiteindelijke keuze.’

Bewustzijn over de verschillende mentaliteiten en generaties op de werkvloer helpt om makkelijker te communiceren en beslissingen te nemen, zegt Koot. ‘Als leider weet je dan bijvoorbeeld of je meer of minder vrijheid moet geven.’ Je kunt er ook je beleid op aanpassen. Wanneer je op een afdeling met kosmopolieten een nieuw bonussysteem wilt introduceren, is een teambonus effectiever. Als je vooral opwaarts mobielen hebt, die voor eigen gewin gaan, heb je meer aan een individuele bonus. ‘Het gaat erom dat je mensen stimuleert in waar ze energie van krijgen’, zegt Bontekoning. ‘Dat moet niet alleen top-down gedaan worden; maar in interactie tussen de mentaliteiten en generaties. Als je steeds kritiek krijgt als je na negenen binnenkomt, kun je dat beter bespreekbaar maken dan je aanpassen.’

Intermediair Magazine is een uitgave van de Persgroep Online Services in Amsterdam. Op de artikelen en beelden rust auteursrecht. Overname is alleen toegestaan met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Aan dit nummer werkten mee: Michael van Dorp, Anton van Elburg, Rob Hartgers, Dirk Koppes, Jan Meijroos, Peter Olsthoorn, Maarten Pathuis, Roos Schlikker, Siebe Schootstra, Wessel Simmons en Rutger Vahl.  

Art Direction: rdesign en Esther Velrath

Extra beeld: ANP, Getty Images, Hollandse Hoogte, Shutterstock 

Techniek: Browser Magazine

Redactie: redactie@intermediair.nl

Adverteren in Intermediair Magazine:
020 204 2200
customerservice@persgroep.nl

Vragen en opmerkingen:
020 204 2200
helpdesk@intermediair.nl

Technische gegevens advertenties:
020 204 2727

Wil je Intermediair Magazine elke week ontvangen in je mailbox?