1. Rancune

De wedijver tussen de hoofdstad en Rotterdam wordt vooral in de havenstad gevoeld. En gekoesterd. Acteur Gerard Cox ratelt er dwangmatig over door in elk interview, Jules Deelder heeft er zijn beste gedichten over geschreven. (‘Amsterdammers zijn aardige mensen. Ze hebben een goed hart – het moest alleen gekookt op hun rug hangen.’) Van Clint Eastwood weten we dat wraakgevoelens en rancune helemaal niet slecht zijn: je bereikt er veel meer mee dan met love & happiness.

2. Kabelbaan

Maar liefst twee initiatieven concurreren om een kabelbaan over de Maas te spannen. Aleksander Dragojevic en zijn kompanen hebben met The Dream Line de beste kaarten in handen om te slagen met hun ‘mooie toevoeging aan de skyline’: onthulling over een jaar, beloven ze. Dromen zijn bedrog, maar in Rotterdam worden ze werkelijkheid. De stad ondersteunt veel van dit soort ambitieuze initiatieven (al leidt dat ook tot Titanic-achtige projecten als het SS Rotterdam, met 235 miljoen euro verlies.

3. Feyenoord

Jammer dat ze kampioen zijn geworden, want niets was mooier dan de frustraties van het mooiste supporterslegioen van Nederland, dat achttien jaar op de landstitel wachtte. Skinheads, huisvaders, allemaal houden ze van hun cluppie rouwdouwers. Worden Lee Towers en de spelers blasé en zelfingenomen (zeg maar Amsterdamse Ajacieden) na deze titel?

4. Bakstenen

Nadat decennia lang iedereen met een IQ boven de 100 de stad ontvluchtte na zijn/haar Erasmus-studie, keert de hoogopgeleide meute langzaam op zijn Kralingse schreden terug. De Amsterdamse woningmarkt is drooggekookt (100.000 euro voor een 35m2 grote galerijflat aan de ringweg, anyone?) en de Rotterdamse gaat aardig die kant op. Toch krijg je nog steeds 40 procent meer voor je geld bakstenen in Rotjeknor.

5. Rrrrrolkoffers

Sommige Amsterdammers ontwikkelen dwangneuroses door het permanent ratelen van rolkoffers op de kasseien voor hun huis. Anderen vangen juichend 1.200 euro per weekend van toeristen via Airbnb voor hun grachtenetage. Desnoods bivakkeer je zelf tijdelijk op de stadscamping. Rotterdam werd in 2016 door Lonely Planet in de toptien van steden benoemd die je móét bezoeken. Gelukkig heeft dat (nog) niet dezelfde ‘Amsterdamse’ meute bierfietsers en hengstenbalbezoekers naar de Maasstad gelokt. Zelfs met North Sea Jazz Festival zit de stad niet bomvol (we negeren even de Wereldhavendagen).

6. Rafelrand

Rotterdam maakt veel beter gebruik van zijn industriële rafelranden dan Amsterdam. In de hoofdstad rukken de woonkolossen op, in Rotterdam hebben ze dankzij alle voormalige havens veel meer plek voor zaken als de Fenix Food Factory (FFF) op Katendrecht of exposities en een vlooienmarkt XL in de Onderzeebootloods op de Heijplaat (en dan noemen we niet eens stadslandbouwprojecten).

7. Personeel

De hoofdstedelijke spreekwoordelijke arrogantie wordt het best uitgedragen door het personeel in horeca en winkels. Nadat de klant nederig het hoofd heeft gebogen, maakt hij kans op een consumptie. Of hij/zij mag – mits het BMI niet te hoog is – een kledingstuk meenemen naar de paskamer. Dat pakken ze in de Maasstad een stuk jovialer aan. Wil jij een XS-shirt met je 140 kilo, gozert? Geen probleem. Dezelfde hand-in-hand-kameradenmentaliteit vind je ook bij accountants, agenten en anorexiatherapeuten.

8. Kapsalon

De geboortestad van patatje kapsalon haalt op alle culinaire niveaus de hoofdstad in. Restaurant Moon bovenop de voormalige Shell-toren aan het IJ? Rotterdam had al lang de Euromast met bijbehorende kleffe broodjes. Het aantal Michelin-sterren ligt hoger in Amsterdam, maar de jonge talenten vind je in Rotterdam, waar ze door minder hoge huren sneller het avontuur aankunnen om een eigen zaak te openen. Neem Jim de Jong (Restaurant De Jong), Marnix Benschop (The Suicide Club) of Pepijn Schmeink (Dertien Rotterdam): talenten van de toekomst. En als je zelf wilt koken of culinair snacken, kun je altijd nog naar de Markthal.

9. Parkeren

Hoofdpijndossier voor elke automobilist: waar parkeer je in Amsterdam? Over betaalbaarheid zwijgen we; de tarieven zijn het hoogst van Nederland. Nee, dan de kades van Rotterdam. Voor elke Amerikaanse bolide is ruimte genoeg. Openbaar vervoer functioneert prima, maar de Maasboulevard is voor elke vierwieler het summum.

10. Inteelt

De grachtengordeliaanse arbeidsmarkt kenmerkt zich door incestueuze kennissenkringen, waarbij vooral belangrijk is dat je de juiste mensen kent, die al decennia de juiste baantjes verdelen. Rotterdam staat juist open voor nieuwkomers, de stadsbewoners zijn nog steeds aangenaam verrast dat je in hún metropool wil komen wonen. Met een stijgende werkgelegenheid van ruim 1 procent per jaar gooit de Rotterdamse regio de poorten wijd open.

Het is een genoegen en voorrecht om Monika Sie Dhian Ho te mogen aanhoren over de Clingendael-onderwerpen. Een interview over haarzelf en politieke invloeden gaat echter moeilijker. Steeds weer antwoordt ze ongevraagd met grondig onderbouwde inhoudelijke kennis, en laat ze zich niet onderbreken.

Is die inhoud de reden van de weigering om minister en PvdA-voorzitter te willen worden?

‘Politiek is vertegenwoordigen, agenderen, inhoudelijk doordachte voorstellen brengen, vakmanschap met onderhandelingen en emotioneel appelleren. Mijn kracht ligt in het inhoudelijke, dit maakt me gelukkig.’

Mijnheer Koenders is gek op een tv-camera, u niet?

‘Dat is sarcastisch geformuleerd, maar politiek vergt andere talenten. Politici kunnen genieten van het spel, van de media-aandacht. Van messaging, framing en scoren geniet ik niet, wel van ondersteunen met kennis. Dat is mijn levensvervulling: speaking truth to power rather than being in power.’

Goed, een inhoudelijk vraag: welke boeken imponeerden u recent?

‘Vooral Exodus van Paul Collier, met heel nieuwe inzichten over migratie. Hij hoopt het debat uit te tillen boven het niveau van the headless versus the heartless, zeg maar de hersenlozen contra de gewetenlozen. Gezien de ernst en het structurele karakter van de migratiecrisis is het te hopen dat iedereen z’n hersens gebruikt om z’n hart te laten spreken.’

Hoe lost hij het op?

‘Collier bekijkt het vanuit de gemeenschappen waaruit mensen vertrekken en waarin ze terechtkomen. Ik vertaal dat naar de gevolgen voor ons “samenlevingsproject”: wat doet immigratie met je rechtsstaat, democratie, seculiere samenleving, verzorgingsstaat en wetenschap? Dat project wil je in stand houden. Veel asielzoekers komen ook omwille van deze democratie, vrijheid en die waarden en kunnen daaraan bijdragen. We moeten ons meer bewust zijn van de opdracht om vluchtelingen en economische immigranten ook daadwerkelijk in dat samenlevingsproject te integreren. Collier is een geëngageerde sociaaldemocratische wetenschapper, maar hij komt tot onderbouwde standpunten die tot voorzichtigheid leiden ten aanzien van massa-immigratie.’

Ik merk dat nu ook mensen die voorheen voor asielzoekers pleitten, argumenten zoeken om ze tegen te houden. U ook?

‘Je probeert voorbij die felle discussie te komen, om een breed draagvlak te vinden. Niet richting sluiting, maar voor selectieve en beargumenteerde opening: wie dan en waarom? Voor vluchtelingen die bescherming behoeven, maar ook voor beperkte immigratie in ons eigen belang.’

Adviseert u de partijen in de kabinetsformatie hierover?

‘Wij adviseren doorgaans beleidsmakers op de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie. De laatste tijd komen daar ook andere ministeries en de politie bij, omdat buitenland het binnenland wordt: van integratie, georganiseerde misdaad tot de lange arm van Erdogan. En ja, er zijn ook informele contacten met politici.’

De heren Segers, Pechtold en/of Buma bellen u?

‘De mensen aan de formatietafel hebben contact met deskundigen hier die ze kennen. Dat gebeurt wel frequent, want buitenlandonderwerpen staan hoog op de agenda. Op vluchtelingen braken de onderhandelingen met GroenLinks.’

Over u als bazin. Hoeveel mensen zitten hier langer dan tien jaar?

‘Ik denk een kwart, van de honderd. Je hebt jaren nodig om inhoudelijk gezag op te bouwen, maar ook een internationaal academisch, beleids- en medianetwerk. Ik vind het niet goed dat je hier nooit vertrekt omdat dit de fijnste plek is om tot je pensioen te zitten. Ik ga met iedereen het gesprek aan over hun loopbaan en de volgende stap. Omwille van hun eigen ontplooiing, en omdat nieuwe mensen nieuwe ideeën en netwerken betekenen, en nieuwe onderwerpen deels andere competenties vereisen.’

Hoe rekent u onderzoekers af?

‘Op hun kennis, inzicht en vaardigheden. En op de bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en de kennisbehoefte van beleidsmakers, politici, ngo’s. Vroeger schreef een denktank een rapport, en dan was het klaar. Je peilt nu in intensieve gesprekken met opdrachtgevers welke kennis ze missen.’

Welke onderzoekers vindt u succesvol?

‘Als ze opdrachtgevers nieuwe inzichten bieden met onderzoek, advies en trainingen. Maar ze moeten ook een breder publiek bereiken en origineel onderzoek doen dat kritisch kan zijn over beleid. Bijvoorbeeld de mensensmokkel uit Niger en Libië die de afgelopen weken ter plekke bestudeerd is door twee jonge onderzoeksters. Smokkel is een economische sector geworden die je in de hele keten moet bestrijden, bijvoorbeeld met microkredieten voor de mensen die nu een winkel hebben langs die routes.’

U wilt een frissere club qua werk?

‘Ik heb weinig zin om papers uit papers te produceren die weinig bijdragen aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken. Ik wil meer van dit soort primair onderzoek, maar ook eigen surveys uitzetten en evaluaties doen, daarmee het publieke gesprek aangaan. Daarop wil ik sturen en opleiden. Als mensen te academisch zijn, begeleid ik ze naar een universiteit.’

Een jongere club, meer verloop?

‘Leeftijd zie ik niet als probleem. Er werken al veel jongeren hier. Ik geloof ook in sterke meester-gezelrelaties.’

Behoort u tot de Nederlandse elite?

‘Ben ik bevoorrecht? Ongetwijfeld! Maar ik wil het contrast voorkomen met een non-elite. Een Amerikaanse collega zei: jullie in Europa hebben nog de kans om niet weggezet te worden als “them experts”. In Amerika hebben wetenschappers, denktanks en ook serieuze media die slag al verloren. Ze worden gewantrouwd als “them elites”.’

Clingendael is bij uitstek elitair. Wat te doen?

‘Mijn voorganger Ko Colijn kon goed uitleggen hoe het zit, maar ik wil een stap verder gaan en het debat aanzwengelen en het publiek betrekken. Daar moeten we aan werken.’

Ook Henk en Ingrid bereiken?

‘In onderzoek hun opvattingen ook peilen en via kranten ook kennis naar hen terugbrengen.’

Ze lezen geen kranten …

‘Op commerciële televisie dan …’

Clingendael wordt nooit genoemd op SBS6…

‘Dat dacht jij! We zijn ook aanwezig in SBS- en RTL-nieuwsprogramma’s, bijvoorbeeld naar aanleiding van de MH17-crash en het Brexit-referendum. Onze talking heads worden overal gevraagd, niet alleen in Buitenhof en Nieuwsuur. Dan zouden we inderdaad “them experts” worden. Via surveys vragen we aan alle lagen van de bevolking wat ze vinden van buitenlandse onderwerpen, want de aandacht daarvoor groeit in alle bevolkingsgroepen. De resultaten leggen we voor aan onze partners, maar we gaan ook het gesprek aan met het brede publiek.’

Jullie willen een debatcentrum in Den Haag. Waarom niet naar Groningen, Den Bosch of Enschede?

‘Doen we ook, bijvoorbeeld in samenwerking met het Nederlands Genootschap voor Internationale Zaken (NGIZ) die afdelingen in het land hebben.’

Dit NGIZ bestaat uit keurige jongens en meisjes met rijke ouders, maar niet uit Jan Publiek. Is het niet urgenter om de elite te ontstijgen?

‘Ja, omdat we het publieke gesprek over de inrichtig van de samenleving niet aan elites kunnen overlaten. Vroeger vonden mensen Europa saai. Ze willen er nu over praten op feestjes, net als over vluchtelingen en immigratie. Het onderwerp zit iedereen hoog en die kans ligt er voor Clingendael. Het is één van mijn speerpunten. We hebben een plan om een meer publiek platform te worden [zie kader]. Daarvoor moet je opinies peilen en bespreken, naar kranten, online media, bijeenkomsten organiseren. Maar ook beleidsmakers goed op de hoogte brengen hoe er in brede lagen van de samenleving wordt gedacht.’

Maar u belt ’s avonds met de mannen aan de formatietafel en het volk moet maar afwachten wat jullie er als elite van brouwen?

‘Je moet beide doen. Wat daar in noodzakelijke beslotenheid wordt besproken, moet goed onderbouwd zijn, en daar helpen we bij. Het zijn verschillende manieren om relevant te zijn, straks weer het brede gesprek.’

Nu geen debat?

‘Over het Regeerakkoord zou wel debat moeten komen.’

Dan is het klaar en te laat.

‘Die invloed was er met partijprogramma’s, campagnes, verkiezingen met heel veel debat. Maar het Regeerakkoord wordt na de verkiezingen opgesteld en is inderdaad tamelijk bindend, en dus zou er wel ruimte moeten zijn voor reflectie en publiek debat.’

Peter van Ham schreef een PVV-vriendelijk opinieverhaal in NRC en werd prompt hard afgestraft door uw voorganger Ko Colijn, zelf een leven lang voor de PvdA actief. Krijgen experts onder u wel vrijheid van meningsuiting?

‘Ja, zolang ze zich op controleerbare feiten baseren en uitgangspunten expliciet maken. Verschillende uitgangspunten maken een debat interessant, met welke partij je ook sympathiseert. Dit is een denktank, praat met elkaar, doe aan peer review, stel je bronnen open. Is dit de zoveelste “zomaar een mening” of gedegen op basis van onderzoek? Dat is mijn richtsnoer: vrijheid, maar onderbouwd.’

Beeld: Marjolein Vinkenoog

Soms is het gewoon een goede businesscase, zoals bij ABN AMRO. Daar werkt een dove hypotheekadviseur, waarmee de bank een heel nieuwe klantengroep aanboort. Maar in heel veel andere gevallen is zo’n businesscase bij het aannemen van iemand met een beperking – in welke vorm dan ook – niet direct voorhanden. En dan wordt het als werkzoekende met een beperking al een stuk moeilijker om te concurreren met iemand die wel binnen de norm valt.

Dat ervoer ook Arjuno de Vos (38), die in 2009 te horen kreeg dat hij het syndroom van Asperger heeft. In de praktijk betekent het dat hij moeite heeft met te veel prikkels en zaken wat moeilijk kan ordenen. In 2013 en 2015 was De Vos gedurende langere tijd werkloos. Hij deed een experiment: soms schreef hij al in zijn brief dat hij Asperger heeft, soms meldde hij het pas bij het gesprek. ‘Meestal kantelde de sfeer in het gesprek dan. Er werden nog wel wat vragen gesteld, maar een baan hield ik er niet aan over.’ Op die brieven waarin De Vos zijn aandoening wel meldde, kreeg hij nooit een uitnodiging. ‘Maar je weet natuurlijk nooit zeker of een afwijzing door mijn Asperger komt.’

Hoewel er natuurlijk uitzonderingen zijn, hebben de meeste werkgevers er moeite mee om iemand die afwijkt van de norm in te passen in hun bedrijf. ‘Arbeid is in de laatste decennia onnoemelijk veel complexer geworden en veel meer gericht op efficiency’, zegt Fred Zijlstra, wetenschappelijk directeur van het Expertisecentrum voor Inclusieve Arbeidsorganisaties in Maastricht. Of zoals directeur Saskia Rosmalen van de stichting Onbeperkt aan de slag het verwoordt: ‘De maatschappij wordt steeds meer in processen en excelsheets opgedeeld.’ Haar stichting koppelt bedrijven aan mensen met een arbeidsbeperking. Ongeveer 50 procent van de werkzoekenden die bij het platform staan ingeschreven is hoger opgeleid; van alle mensen met een arbeidsbeperking is dat ongeveer 20 procent

Bipolaire stoornis

Nathalie Korteweg* (29) kwam in haar studententijd vanwege haar bipolaire stoornis terecht in de Wajong, een wet voor jonge arbeidsgehandicapten. Helemaal afgekeurd werd ze niet: ze kreeg van de arboarts een urenindicatie van 24 uur. ‘Tijdens mijn stage bij een accountancykantoor merkte ik al snel dat dat vak niets voor mij zou zijn. Daar maak je al snel meer dan vijftig uur per week. Als ik te veel stress ervaar, bouwt zich spanning op in mijn lijf die kan leiden tot een manie.’

Ze ging op zoek naar een administratieve functie. ‘Toen ik net op de arbeidsmarkt kwam had je nog niet zoveel sociale werkgevers als nu, bedrijven die openstonden voor iemand met een beperking. Bij een arbeidsbemiddelingsbureau waar ik stond ingeschreven was het advies vooral dat ik maar niet te veel moest vertellen over mijn ziekte. Maar dat is niet mijn methode: ik ben er liever eerlijk over, want uiteindelijk wil ik het vertrouwen van mijn werkgever krijgen.’

In de stilteruimte

Ook De Vos heeft nooit overwogen om zijn beperking te verzwijgen. ‘Dan ben je de kluit aan het belazeren. Wat zou ik dan moeten zeggen als ik later zou vastlopen door iets wat met mijn Asperger te maken heeft?’ Hij vond ruim anderhalf jaar geleden een baan bij ABN AMRO als communicatieadviseur, via het platform van Saskia Rosmalen. ‘Natuurlijk zou ik liever alleen worden aangenomen om de vaardigheden en kennis die ik heb, maar ik ben heel blij met de kans die ik heb gekregen en dat ik hier open kan zijn over mijn Asperger. Mijn collega’s en manager weten wat ik heb en begrijpen het als ik meerdere dagen per week in een stilteruimte aan het werk ben.’

Onbeperkt aan de slag bestaat sinds 2015 en regelt onder meer informele netwerkbijeenkomsten tussen werkzoekenden met een beperking en werkgevers. ‘Sinds we begonnen hebben ruim honderd werkgevers, waarvan zestig landelijke, zich bij ons aangesloten en hebben 762 mensen via ons platform een baan gevonden’, zegt Rosmalen. Ze vindt dat deze doelgroep aan het werk helpen niet alleen moet gaan over iets goeds doen voor de maatschappij. ‘Deze mensen willen geen knuffelgehandicapte zijn, ze kunnen net zo goed als ieder ander toegevoegde waarde hebben voor een organisatie.’

Het beeld van arbeidsbeperkten verandert, stelt ook Fred Zijlstra vast. ‘Ja, er is nog koudwatervrees. Maar nu de arbeidsmarkt aantrekt en goed opgeleid personeel schaarser wordt, worden ook hoogopgeleiden met een arbeidsbeperking interessanter.’ Zijlstra onderzoekt bij zijn instituut onder meer de manier waarop werk aangepast kan worden, zodanig dat ook mensen met een arbeidsbeperking het kunnen doen. ‘Het uitgangspunt van werkgevers als ze zo iemand aannemen moet zijn wat deze mensen nog wél kunnen. In sommige gevallen kan dat betekenen dat je ze niet meteen de volle verantwoordelijkheid geeft, maar ze eerst laat meelopen, via een traineeship of met een mentor.’

Geen stress

Korteweg vond een paar jaar geleden een baan bij een groot bedrijf in Utrecht via Emma at Work, een arbeidsbemiddelaar die mensen met een arbeidshandicap ondersteunt en haar stimuleerde om open te zijn over haar arbeidshandicap. ‘Mijn collega’s weten wat ik heb, ze houden er rekening mee dat ze me niet moeten overvragen. Ik draag bijvoorbeeld geen eindverantwoordelijkheid voor klussen.’ Ze heeft niet het gevoel dat ze iets mist doordat ze niet op haar opleidingsniveau aan het werk is. ‘Ik denk soms wel mee over projecten, maar heb bewust gekozen voor een baan waarin ik op een andere manier word uitgedaagd. Voor mij is de uitdaging vooral om mijn taken zo te managen dat ze geen stress opleveren.’

*Om privacyredenen hebben wij deze naam en enkele andere details aangepast.

Vacatures

Wat wil je worden als je later groot bent? Hoe vaak is die vraag je vroeger niet gesteld? Misschien hoor je ‘m nog steeds soms in je achterhoofd zeuren. De uitlokking van schattige antwoorden door vijfjarige kinderen (‘piraat’, ‘ballerina’) groeit uit tot iets waar je als volwassene nog steeds wakker van kan liggen. Want wat als je erachter komt dat het werk waarop je de rest van je carrière wilde baseren, na een tijd toch tegenvalt? Wat als dat telkens opnieuw gebeurt? Of wat als je wel tevreden bent, maar óók andere dingen wilt doen?

Wees niet bang, zegt Emilie Wapnick. Misschien ben je wel een multipotentialite, ofwel een multigetalenteerde: een persoon met veel interesses en vaardigheden, wiens leven niet compleet aanvoelt als een deel daarvan niet wordt benut. Wapnick, 33 jaar oud en Amerikaanse, is er zelf een. Ze studeerde muziek, kunst, filmproductie en rechten en werkt nu als carrièrecoach en spreker. Ook is ze oprichter van het platform Puttylike.com waarop ze schrijft over het hebben van een veelzijdige carrière, en schrijver van het boek How to Be Everything, waarvan begin oktober de Nederlandse vertaling uitkomt.

We klampen ons graag vast aan de mythe van het hebben van een duidelijke roeping, vertelt Wapnick. ‘Dat we onze tijd en energie volledig moeten wijden aan één ding. We denken dat focussen op dat ene iets hét pad naar geluk is. Dat is echter totaal over-geromantiseerd en bovendien niet voor alle mensen weggelegd. Lang niet iedereen haalt daar voldoening uit, en het zorgt ervoor dat mensen niet binnen het vaststaande kader passen en gaan twijfelen aan jezelf.’

Kortom: beschouw je veelzijdigheid als kracht, niet als zwakte. Multipotentialites kunnen drie dingen namelijk bijzonder goed, aldus Emilie Wapnick. Allereerst kunnen ze heel goed verschillende aandachtsvelden combineren en zo met vernieuwende ideeën komen. Ten tweede kunnen ze snel en goed leren, ze zijn het tenslotte gewend want ze doen het telkens opnieuw. Verder kunnen ze zich goed aanpassen naar wat nodig is in een bepaalde situatie. Dit wordt in onze snel veranderende economie beschouwd als dé belangrijkste vaardigheid.

Skills combineren

‘Het wordt steeds relevanter om skills uit verschillende sectoren te combineren.’ Willempje Vrins (37) spreekt uit ervaring: overdag is ze manager van clubhuis voor vernieuwers Spring House in Amsterdam. ’s Avonds heeft ze, samen met vier vriendinnen, haar eigen boksschool in de voormalig Bijlmerbajes. Vrins: ‘Het plan ontstond toen we tijdens een rondleiding de oude fitnesszaal daar ontdekten. Zelf heb ik altijd al verschillende werelden gecombineerd: aan de ene kant universiteit en een kunstopleiding en aan de andere kant een sportopleiding. Het zorgt voor welkome afwisseling: overdag achter de laptop, ’s avonds lekker actief en schreeuwen. Daarnaast is het een sociaal project, want vluchtelingen mogen gratis trainen in Boksschool Bijlmerbajes. Het is mooi een plek te creëren waar allerlei soorten mensen door elkaar lopen. Daardoor leer ik snel te schakelen als het gaat om communicatie en daar heb ik op mijn werk overdag ook weer profijt van. Bovendien kun je uit het ene energie halen als het andere even tegenzit.’

Guus Beenhakker (29) staat bij zijn vriendengroep bekend als duizendpoot. Hij is onder andere journalist en radiomaker, studeert moraalwetenschappen en heeft een eigen natuurkampeerterrein. ‘Dat ik werk met mijn handen en mijn hoofd kan afwisselen, vind ik een groot voordeel. Terwijl ik op de camping aan het snoeien ben, is er ruimte en rust om over dingen na te denken, bijvoorbeeld een interview dat ik moet voorbereiden. Dat werkt fijn.’ Hoe dit veelzijdige bestaan zo is gegroeid, weet Beenhakker wel: ‘Ik raak nou eenmaal snel uitgekeken. Ik zou niet tien jaar lang hetzelfde werk kunnen doen. De gemeenschappelijke deler in wat ik doe is nieuwsgierigheid, ik wil gewoon graag weten hoe iets in elkaar steekt.’

Homo universalis

Opvallend genoeg wilden we in de Renaissancetijd juist wel een ‘homo universalis’ zijn: hoe meer vaardigheden op veel verschillende gebieden, hoe beter. Leonardo da Vinci werd als belichaming van dat ideaal gezien: hij was onder andere architect, uitvinder, filosoof, natuur- en scheikundige, beeldhouwer en componist. Tegenwoordig staat het tegenovergestelde centraal: het beste is om je zo goed mogelijk te focussen op één enkel iets. Wees een specialist. Wie niet kan of wil kiezen, werd in de media eerder al weggezet als ‘slasher’ of de welbekende verwende millennial. Zie ook het aloude Nederlandse spreekwoord ‘twaalf ambachten, dertien ongelukken’.

Inmiddels hebben echter al zo’n half miljoen Nederlanders een tweede baan of eigen onderneming erbij, tegenover driehonderdduizend in 2003. En binnen een kleine tien jaar heeft nog maar 40 procent van de werkenden een vaste baan, voorspelde trendwatcher Adjiedj Bakas. Voor een deel komt het combineren van werk voort uit bittere noodzaak, maar de vele enthousiaste reacties op een oproep voor dit artikel lijken te zeggen dat het bij een grote groep voortkomt uit een bewuste keuze.

Hosselen

Hoewel onderzoek uitwees dat arbeidsmotivatie inderdaad een groeiende rol speelt bij jongere generaties, heeft het hebben van een veelzijdige carrière niet per se met leeftijd te maken, zegt Jeanine Scheurs, expert op het gebied van duurzame leefstijlen. Ze is auteur van het boek Ga hosselen, over hoe je je inkomen bij elkaar scharrelt door middel van verschillende activiteiten. Zelf ruilde de zestiger haar goedbetaalde managementbaan in voor een bestaan als trainer, hospita en moestuinierder. ‘Ik zie om me heen ook mensen van mijn generatie volop hosselen. Soms om hun pensioen aan te vullen, maar vooral omdat ze nog zoveel energie hebben.’

Danny Dikker (33) is ook iemand die ook nooit zal stilzitten. Veel te saai. Hij heeft een eigen ICT-bedrijf en is bestuurslid van de stichting Awesome Space in Utrecht, dat bestaat uit bijna honderd leden en zich inzet voor het behoud van ‘retrogaming’. Naast de veertig tot vijftig uur die hij in zijn eigen onderneming stopt, is hij wekelijks zeker tot dertig uur met de stichting bezig. Dikker: ‘Hoewel ik er niet voor betaald krijg, voelt het als een baan. We hebben grootse plannen, zoals van onze zeshonderd vierkante meter vol vintage gameconsoles verhuizen naar een veel grotere locatie, en dat gebeurt niet vanzelf.’

Dat het betekent dat hij ook wc’s schoonmaakt en in de keuken staat als de ruimte verhuurd is aan een bedrijfsfeest, is totaal geen ding. Zelf ziet hij vooral gelijkenissen met alles wat hij doet en eerder deed: ‘Vroeger runde ik kinderdisco’s in het dorp waar ik woonde, waarbij driehonderd kinderen over de vloer kwamen. Ik wil dat mensen het naar hun zin hebben.’

Het hoeft helemaal niet altijd al in je te hebben gezeten. Lieke de Bie (35) werkte lange tijd als regisseur, en is vorig jaar officieel begonnen met STROOP: de verkoop van de buit van haar strooptocht naar pareltjes op tweedehandsmarkten. ‘Het is altijd mijn hobby geweest, maar twee jaar geleden begon ik er een wekelijks ding van te maken en vorig jaar heb ik me ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Toen heb ik ook mijn werk erop aangepast: ik kies het liefst projecten die niet fulltime zijn.’ Bijna iedere zaterdag gaat De Bie op pad, of een weekend lang marktjes bezoeken in België. ‘Grappig genoeg had ik deze zomer voor het eerst niet het gevoel dat ik enorm aan vakantie toe was, ondanks dat ik meer tijd bezig ben. De variatie maakt dat ik me veel meer ontspannen voel. Ik doe wat bij me past.’

Beeld: Maarten Pathuis

Vacatures

Toen het World Economic Forum de personeelsbazen van honderden multinationals vroeg naar de belangrijkste vaardigheden voor werknemers in 2020, eindigde creativiteit op de derde plaats, na ‘het oplossen van complexe problemen’ en ‘kritisch denken’. In een eerder onderzoek van de Economist Intelligence Unit noemden bestuurders van grote Nederlandse bedrijven creativiteit de doorslaggevende factor voor zakelijk succes. Kortom: het is van cruciaal belang om de meest creatieve mensen binnen te halen. Maar hoe zorg je ervoor dat, eenmaal binnen, die creativiteit er ook uit komt?

Meetbaar

Van Dale omschrijft ‘creativiteit’ bondig als ‘scheppend vermogen’. Onne Janssen, hoogleraar gedrag in organisaties aan de Rijksuniversiteit Groningen, heeft een nauwere definitie: ‘Het genereren van ideeën die nieuw en origineel, én bruikbaar en nuttig zijn.’ Organisatiepsycholoog Daniel Sligte, die promoveerde op onderzoek naar de grondslagen van creativiteit, plaatst daarbij de kanttekening dat creativiteit niet hetzelfde is als innovatie: ‘Innovatie is de implementatie van een creatief idee.’

Janssen deed veel onderzoek naar factoren die creativiteit bevorderen of belemmeren. We doen vaak te geheimzinnig over creativiteit, vindt hij. Misschien vanwege romantische misvattingen over kunstenaars – toch een beetje de oer-creatieven – die alleen zouden kunnen ‘scheppen’ als zij bevangen raken door zoiets ongrijpbaars als inspiratie. In een organisatie kun je daar niet op wachten. En dat hoeft ook niet, zegt Janssen: ‘Als je wilt dat medewerkers creatief gedrag vertonen, kun je ze gewoon vragen om dat te doen. Zet creativiteit expliciet in hun taakomschrijving en maak het meetbaar, zodat je het kunt controleren en managen. Neem mijn eigen werk als wetenschapper. Van mij wordt verwacht dat ik artikelen publiceer in wetenschappelijke tijdschriften. Hoe meer ik publiceer in tijdschriften die hoog staan aangeschreven, hoe beter mijn werkgever vindt dat ik mijn werk doe.’

Janssen benadrukt het verschil tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie: de interne drang om creatief bezig te zijn versus de prikkel van buitenaf. Het belang van intrinsieke motivatie voor creatief gedrag is onder andere beschreven door de invloedrijke Amerikaanse onderzoeker Teresa Amabile, die betoogt dat medewerkers die veel plezier beleven aan het uitvoeren van hun taken, als vanzelf creatiever zijn. Daar zit wat in, zegt Janssen: ‘Wanneer je je happy voelt, ben je flexibeler in je denken en lijken cognitieve processen je minder moeite te kosten. Maar ik denk dat Amabile extrinsieke motivatie tekortdoet. Je kunt creativiteit ook gebruiken om te reageren op een bedreiging. Een beroemd voorbeeld is de mislukte Apollo 13-missie in 1970. De raket was al halverwege de aarde en de maan toen in de ruimte een van de zuurstoftanks ontplofte en de raketmotor onbruikbaar werd. De bemanning en het grondpersoneel bedachten onder gigantische tijdsdruk heel creatieve technologische oplossingen, waardoor ze alsnog veilig konden terugkeren naar de aarde.’

Druk op de ketel

Organisatiepsycholoog Sligte is terughoudender over extrinsieke motivatie, zeker wanneer die komt in de vorm van bonussen en sancties: ‘Het risico is dat mensen hun werk op den duur minder leuk gaan vinden. Of dat hun creatieve ideeën opdrogen wanneer je stopt met belonen.’ Ook in het stimuleren van competitie, tussen teams of tussen medewerkers onderling, heeft hij geen fiducie: ‘Competitie kan averechts werken. Ik ken voorbeelden van mensen die elkaars werk gingen saboteren. Of je krijgt medewerkers die zich gaan richten op het halen van hun targets en het veiligstellen van hun bonus.’

Wel is het goed om druk op de ketel te houden. ‘Zonder druk gaan mensen op hun lauweren rusten’, denkt Sligte. ‘Anderzijds is er bij te veel tijdsdruk geen cognitieve ruimte meer om nog creatief te presteren. Je moet een optimaal niveau van tijdsdruk en stress zien te vinden.’ De rust- of relaxruimtes die sommige bedrijven inrichten voor medewerkers zijn dan ook een slecht idee, waarschuwt Janssen: ‘Die zorgen voor de-activatie, terwijl je mensen juist tot creativiteit wilt activeren.’

Dekking

Janssen en Sligte zijn het erover eens dat leidinggevenden een doorslaggevende rol spelen bij het creëren van de juiste randvoorwaarden voor creativiteit. ‘Zij kunnen creativiteit maken of breken’, zegt Janssen. ‘Creativiteit vergt tijd, geld en middelen. Dat zijn zaken waarover leidinggevenden beslissen. Zij kunnen medewerkers faciliteren en als dat nodig is dekking geven. Een goede leidinggevende zorgt ervoor dat medewerkers zich kunnen blijven ontwikkelen.’

Omgekeerd kunnen leidinggevenden goede ideeën ook in de knop breken: ‘Als medewerkers een creatief idee aandragen, betekent dat vaak dat ze een probleem hebben gedetecteerd. Niet iedere leidinggevende kan dat waarderen. Zo iemand voelt zich psychologisch eigenaar van de bestaande manier van werken en vat kritiek op de status quo al snel op als een bedreiging.’

Start-ups

Grote organisaties kijken vaak met een mengeling van jaloezie en angst naar de creatieve macht van start-ups. Al heel wat gevestigde bedrijven werden van de troon gestoten door start-ups met een totaal nieuw businessmodel. Dat soort ‘disruptieve’ creativiteit is bijzonder waardevol – en tegelijkertijd lastig om te evenaren. Janssen: ‘Het onderzoek naar creatief gedrag richtte zich de afgelopen twintig jaar met name op het genereren van ideeën, minder op de selectie ervan. De grote vraag is hoe je voorheen onbekende problemen, kansen en bedreigingen vindt – precies datgene waarin start-ups zo goed zijn. Organisaties hebben al snel de neiging om een idee te selecteren dat bruikbaar en nuttig is binnen de context die ze al kennen. Dat soort incrementele vernieuwing kan nuttig zijn, maar als de concurrentie met een echt baanbrekend idee komt, dan kun je in één klap overbodig worden.’

Sligte zoekt de oplossing in een organisatiecultuur die openstaat voor vernieuwing: ‘Medewerkers mogen nooit bang zijn om voor lul te staan of geridiculiseerd te worden, ook niet als ze een op het eerste oog heel wild plan voorstellen. Creativiteit moet je altijd toejuichen.’

Het lijkt zo handig voor een bedrijf. Als alle werknemers een post delen in hun eigen netwerk, verschijnt die in één klap op de schermpjes van heel veel mensen buiten het normale bereik. Berichten verspreid door een persoon worden bovendien als betrouwbaarder gezien dan berichten van een merk.

Bedrijven vragen het dan ook vaak. Delta Lloyd en Rabobank tuigden er zelfs een heel programma of balie voor op. Maar wel zonder verplichting. ‘Als je mensen pusht, komt het toch niet authentiek over’, zegt Boy Sleddering. Hij zette voor Rabobank-medewerkers een socialmediaprogramma op. ‘Het moet sowieso nooit en we vragen niet om reclame te maken’, zegt hij. ‘Maar als iets interessant is voor je netwerk, waarom niet?’

Luisteren

Professioneel gebruik van social media werkt volgens Sleddering niet om een product te verkopen aan nieuwe klanten, maar om een netwerk te onderhouden van bestaande klanten. ‘Ik wil dat medewerkers online doen wat ze in echte wereld ook doen.’ Dat komt vooral neer op luisteren. Onlangs zag een Rabobankmedewerker op LinkedIn dat een klant bouwtekeningen deelde voor de uitbreiding van zijn bedrijf. De medewerker vroeg hem of hij daar al financiering voor had geregeld. ‘Zo kun je klanten beter voorzien van advies’, zegt Sleddering. ‘Dat hoeft geen extra tijd te kosten. Met minder fysieke afspraken ben je toch goed op de hoogte van wat er speelt bij klanten. De koetjes en kalfjes in het begin van een gesprek gaan dan heel ergens anders over.’

Bij elke lokale Rabobank doen eerst 12 weken lang 25 medewerkers uit intrinsieke motivatie mee aan het programma. Zij stellen doelen voor zichzelf – ‘ik wil een keer uitgenodigd worden als spreker op een evenement’- ze coachen elkaar en ze krijgen individuele feedback. Daarna geven zij hun kennis en vaardigheden door aan andere collega’s. Sleddering: ‘Het is inhoudelijk niet zo moeilijk, maar mensen vinden het wel fijn om even naar de collega te lopen die er veel van weet: ik wil deze post zo versturen, zou ik dat doen?’

Social hub

Delta Lloyd heeft geen programma, maar zette ruim een jaar geleden een “social media hub” vlak naast de ingang. In een witte balie houden twee of drie medewerkers constant in de gaten wat er over Delta Lloyd op social media verschijnt en sturen ze klantvragen door naar de juiste afdelingen. Ze trapten af met vier vrijwillige workshops over YouTube, LinkedIn, Facebook en Twitter. ‘Iedereen bekijkt daar weleens een filmpje’, zegt Annelies Vollmuller vanuit de hub. ‘Maar ze zijn vaak afwachtend om iets te delen over werk.’
Vollmuller begeleidt medewerkers die een blog willen schrijven en laat het effect van hun posts zien. ‘Dat is zo leuk aan social media vergeleken met een reclamespotje of poster. Je kunt meteen meten wat het doet.’

Vollmuller stuurt weleens een filmpje langs medewerkers om eventueel te delen. ‘Als je dat verplicht, verlies je connectie met de realiteit.’ Dankzij de hub wordt de groep medewerkers die actief zijn op social media steeds groter. Vollmuller: ‘Vanmiddag geef ik de ICT-afdeling een workshop, omdat ze daarom vroegen.’

Lijkt socialmediabemoeienis van een werkgever niet een beetje op Big Brother is watching you uit het boek van George Orwell? Sleddering en Vollmuller vinden van niet. Ze houden immers niet per individuele medewerker bij wat ze delen en dat komt ook niet terug in functioneringsgesprekken. Vollmuller: ‘Ik zie het meer als iets waarvan het niet meer erg is om op je werk tijd aan te besteden.’

Intermediair Magazine is een uitgave van de Persgroep Online Services in Amsterdam. Op de artikelen en beelden rust auteursrecht. Overname is alleen toegestaan met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Aan dit nummer werkten mee: Joost Bijlsma, Michael van Dorp, Anton van Elburg, Rob Hartgers,Katja Keuchenius, Marianne Lucieer, Dirk Koppes, Jan Meijroos, Maarten Pathuis, Siebe Schootstra, Hedwig Wiebes

Art Direction: rdesign en Esther Velrath

Extra beeld: ANP, Getty Images, Hollandse Hoogte, Shutterstock, De Beeldunie 

Techniek: Browser Magazine

Redactie: redactie@intermediair.nl

Adverteren in Intermediair Magazine:
020 204 2200
customerservice@persgroep.nl

Vragen en opmerkingen:
020 204 2200
helpdesk@intermediair.nl

Technische gegevens advertenties:
020 204 2727